Ян зьняможана апусьціўся на зямлю. Мікалай падбег да яго.
–Разрэж вяроўкі.
Вызвалены Мяжэвіч схапіў шаблю, падбег да сястры і перарэзаў вяроўкі на яе руках. Марыя пасьпяшалася да Яна.
– Пан паранены.
– Гэта драпіна.
Марыя выцерла хустачкай кроў з твару Яна і перавязала рану. Яна сапраўды была неглыбокая і вялікай небясьпекі не ўяўляла. Калі рукі дзяўчыны датыкаліся да твару Заранковіча, ён злавіў сябе на думцы, што за кожны дотык можна было б прапусьціць ад Рольскага яшчэ пару ўдараў.
Хутка іх атачылі незнаёмыя ваяры, якія іх уратавалі. На шчасьце, гэта былі свае, ліцьвіны.
10
Ратаўнікамі аказаліся ваяры з аддзелу аршанскай шляхты, якія ахоўвалі сваю зямлю ад магчымых нападаў маскавітаў. Калі рыцары пабачылі ахоўныя лісты ад віцебскага ваяводы і даведаліся, што вораг напаў на Мелехава, то хутка рушылі туды.
Заранковіч і Мяжэвічы, параіўшыся, вырашылі працягваць свой шлях у папярэднім кірунку. Яны дастаткова аддаліліся ад занятай маскавітамі тэрыторыі і спадзяваліся, што ніякіх непрыемнасьцяў з імі ўжо ня здарыцца. Аршанскія ваяры паабяцалі спраўдзіць, ці не засталося жывых сярод віцебскіх зямянаў, якія ляжалі на дарозе да Мелехава.
Мікалай, калі рыхтаваў коней да далейшага шляху, заўважыў у траве скрутак папераў. Ён падняў яго і паклікаў Заранковіча.
– Відаць, той злодзей згубіў, калі ўцякаў.
Ян разгарнуў адну з папераў і прачытаў:
“Я, пан Мацьвей Салковіч з Полацку, гербу “Мядзьведзь”, пасьля маёй сьмерці прызначаю адзіным спадкаемцам усёй маёй маентнасьці пана Андрэя Рольскага з Воршы, гербу “Радван”.
Падобнага зьместу былі і астатнія аркушы. Яшчэ дзесяць шляхціцаў пасьля сьмерці пакідалі Рольскаму сваю маёмасьць.
– Ён прымушаў пісаць гэта палонных у Полацку, – прамовіў Ян, – а потым, напэўна, забіваў іх.
– Як такога носіць зямля? – сказаў Мікалай.
– Толькі да нейкага моманту. Ад суду яму не ўцячы. Калі не ад зямнога, дык ад нябеснага.
– Распавядзіце мне, што з вамі адбывалася, – папрасіў Ян, калі яны выехалі на добрую дарогу.
– Калі мы пакінулі вас біцца з маскавітамі, двое з іх пагналіся за намі, – пачаў Мікалай. – Нейкі час яны не маглі да нас наблізіцца, але потым нашы коні пачалі стамляцца. Урэшце рэшт нас дагналі. Я выхапіў шаблю і схапіўся з гэтым злодзеем.
– З Рольскім?
– Так.
– І што?
– Ён лёгка справіўся са мной, – Мікалай апусьціў галаву, – выбіў шаблю з рук, скруціў, быццам дзіця.
– Не бядуй. Ён сапраўды моцны ваяр. Саступіць такому нясорамна. Але маскавіта ты забіў?
– Не. Яго забіў Рольскі. Яны зьвязалі нам з Марыяй рукі. Маскавіт зьбіраўся вяртацца да сваіх. Вось тады Рольскі яго і засек. Ззаду.
– Зразумела. Што ён зьбіраўся з вамі рабіць?
– Хацеў завесьці некуды і патрабаваць выкуп. Яго ўразіла і зьдзівіла, што мы ехалі з аховай.
– Ці ты ведаеш яго? ‑ спытала Марыя Заранковіча. – Ён ліцьвін. Што ён рабіў з маскавітамі?
– Так, ён ліцьвін. Рольскі быў правадыром зграі разбойнікаў, якія рабавалі купецкія абозы каля Полацку. Мы іх разьбілі, а мне давялося схапіцца з ім, – ён павярнуўся да Мікалая, – тады толькі Госпад збавіў мяне ад сьмерці, нагэтулькі ён быў дужэйшы за мяне. Тады Рольскі быў узяты ў палон і завезены ў Полацак, дзе яму павінны былі адсекчы галаву. Але яго вызвалілі маскавіты. Ён зрабіўся іхным правадыром падчас наскокаў на нашы паселішчы.
– У першы дзень ён непакоіўся, што вы дагоніце нас, – сказала Марыя, – я ўсё чакала, калі вы зьявіцеся. Уначы не магла заснуць. Але раніцай ён сказаў, што вы ці загінулі, ці ня здолелі высачыць яго. Я ня ведала, што рабіць. Я амаль паверыла, што дапамогі чакаць няма адкуль. Ты зьявіўся ў той момант, калі надзея амаль згасла. Ня ведаю нават як табе дзячыць.
І Марыя так паглядзела на Яна, што сама зьбянтэжылася і пачырванела. А Ян падумаў, што за такі погляд ён гатовы кінуцца на дзесяцёх рольскіх.
– Тую пастку на паляне ён зрабіў на ўсялякі выпадак, – сказаў Мікалай, – ён вельмі зьдзівіўся, калі ўбачыў цябе. Але, пераканаўшыся, што ты адзін, перастаў турбавацца.
– Усё мінула. Хутка будзем на месцы.
Яны імчалі ўглыб краіны. Бясьпеку, аднак, адчулі толькі ў Барысаве – першай буйной фартэцы на іхным шляху. Тут можна было не баяцца маскавітаў.
Затрымлівацца ў Барысаве яны ня сталі і, зьмяніўшы коней, паскакалі далей. Ззаду засталіся Смалявічы, Менск, Койданава, Сьвержань. Тут, у самым цэнтры Літвы, жыцьцё ішло сваім разьмераным парадкам. На дарогах было шмат падарожнікаў. Месьцічы займаліся рамяством і гандлем, сяляне апрацоўвалі валокі. Нішто ня сьведчыла пра небясьпеку, якая затаілася паблізу. Як быццам ня быў захоплены Полацак і яго ваколіцы. Як быццам не набліжалася на гэтыя землі з усходу злавесная пагроза.