– Пан Роквіч з Рудзевічаў.
– Вы, я бачу, часу не марнавалі. Можа, яшчэ нехта замуж выходзіць?
– Не, пакуль я адна.
– А Станіслаў ня будзе жаніцца?
– Пакуль не.
– Ці бацькі моцна непакоіліся?
– Так, вельмі моцна. Тата са Станіславам нават езьдзілі ў Нясьвіж, каб даведацца, ці не вярнуўся ты з Полацку.
Яны зайшлі ў двор. Тата, маці, брат Станіслаў і сёстры Аршуля, Зося і Кацярына сустракалі іх перад домам. Ян кінуўся да іх. Перад бацькам ён укленчыў і пацалаваў яму руку. Усе тут жа сталі абдымаць і цалаваць Яна. Бацька падняў яго з каленяў, узяў за плечы і некалькі імгненьняў глядзеў яму ў твар. Усе замоўклі і ў цішыні назіралі за імі.
– Бачу, што табе шмат давялося перажыць, – прамовіў бацька. –Маю толькі адно пытаньне: ці ты з гонарам вытрымаў усе выпрабаваньні?
– Так. Я нічым ня зганьбіў нашага імя.
Бацька пацалаваў Яна ў лоб. Астатнія ўспрынялі гэта як сыгнал зноў на яго накінуцца з абдымкамі і пацалункамі.
Таго вечару ў Заранковічаў было баляваньне. Да блізкіх і далёкіх суседзяў выправілі пахолкаў з запрашэньнем разьдзяліць радасьць прыезду Яна. Хутка госьці сталі сьцягвацца да іх маёнтку. Усім не цярпелася даведацца пра тое, што адбывалася ў Полацку, асабліва з вуснаў Яна, якога многія ведалі з дзяцінства. Старэйшы Заранковіч прымаў гасьцей. Ён ганарыўся сынам і не перад кім не хаваў гэтага.
Калі ўсе сабраліся, Ян чарговым разам павёў сваё апавяданьне. Гэтыя слухачы былі самымі эмацыйнымі з усіх, каму Заранковіч распавядаў аб падзеях у Полацку. Яго пастаянна перапынялі камэнтарамі, воклічамі і моцнымі ды працяглымі абмеркаваньнямі. Старыя зямяне пачыналі вучыць моладзь расповядамі пра свае былыя подзьвігі, авалодвалі агульнай увагай, і бацька Яна ўвесь час вымушаны быў вяртаць размову ў першапачатковае рэчышча.
Да гэтага часу тую частку расповяду, якая датычылася Марыі, Ян заўсёды праходзіў адносна нэўтральна і лічыў, што ніякім чынам не адкрываў слухачам сваіх пачуцьцяў да яе. Але гэтым разам перад людзьмі, многія з якіх добра ведалі яго, пры ўзгадваньні пра Марыю ён чамусьці засаромеўся і, да свайго жаху, адчуў, што пачынае чырванець. Усе размовы як абарвала. У вачах слухачоў зьявілася цікаўнасьць, значна большая за тую, якая была падчас расповеду пра баталіі. Сёстры Яна захіхікалі і пачалі шаптацца між сабою. Ян гатовы быў праваліцца скрозь зямлю.
Сытуацыю ўратаваў бацька. Ён моцна прыкрыкнуў на дачок і загадаў Яну працягваць. Але той, зьбянтэжаны сваёй асечкай, быў ужо не такі красамоўны, як раней. Тым больш, што цяпер ён апынуўся пад цікаўна-запытальнымі поглядамі слухачоў.
Толькі адзін раз людзі шумна адрэагавалі на ягоныя словы, калі пачулі, што Заранковіч рабіў даклад аб падзеях у Полацку вялікаму князю і панам-радзе. Суседзяў гэта ўразіла. А бацька ўвогуле зьзяў ад гонару за сына.
Спаць леглі позьняй ноччу. Ян, як гэта і было да ад’езду ў Нясьвіж, спаў у адным пакоі са Станіславам. Ён яшчэ доўга расказваў брату аб сваёй службе. А потым раптоўна запытаў у Станіслава:
– Цікава, ці здагадаліся людзі, у чым справа, калі я абсекся і зьбянтэжыўся?
– Ты пра панну Мяжэвіч?
– Так.
– Здагадаліся.
– Жахліва. Чуткам ня будзе канца.
– Няма бяды. А яна прыгожая?
– Самая прыгожая.
– Ці бацька дасьць дабраславеньне?
– Так. Ня думаю, што для гэтага ёсьць перашкоды. Ані высакароднасьцю, ані багацьцем Мяжэвічы нам не саступаюць.
– Тады парадак.
– Ну ты малайчына! Лёгка сказаць – парадак! Я нават ня ведаю, як яна да мяне ставіцца.
– Не адкрываўся ёй?
– Не.
– Чаму?
– У дарозе не было магчымасьці. Я зьбіраўся паразмаўляць з ёй у Нясьвіжы, але мне далі толькі пераначаваць і адразу накіравалі ў Вільню.
– Нічога. Паразмаўляеш з ёй пасьля вяртаньня з адпачынку.
– Менавіта так я і зьбіраюся зрабіць.
– Я табе па-добраму зайздрошчу. Вярнуўся з вайны героем, выратаваў прыгожую панну, рабіў даклад вялікаму князю. Няблага для пачатку.
Ян уздыхнуў.
– Сустрэчу з прыгожай паннай я табе не абяцаю, а вось вайны хутка будзе шмат. І вялікага князя, напэўна, пабачыш падчас збору паспалітага рушэньня.
13
Паплылі дні адпачынку. Жыцьцё ў доме бацькоў ішло нясьпешнай чарадой, і толькі слабыя адгалоскі бураў, якія віравалі вакол, даходзілі да яго.
У нядзелю Заранковічы пайшлі ў збор на служэньне. Жанчыны занялі месцы ў рыдване, а бацька, Станіслаў і Ян ехалі конна побач. Да збору трэба было ехаць каля пяці вёрстаў. Усю дарогу да царквы Заранковічы звычайна пелі псальмы. Пачынала сьпяваць Кацярына, якая мела прыгожы голас. Цяпер таксама, пасьля таго, як яны выехалі з маёнтку, Кацярына засьпявала псальм, а астатнія далучыліся да яе. Ян, як толькі прагучалі першыя радкі песьні, выехаў трошкі наперад і адвярнуў галаву ад усіх, каб ніхто не заўважыў сьлёзаў у яго на вачах.