Выбрать главу

З Барысава войска гетмана зрабіла кідок да невялікай крэпасьці Лукомаль, што стаяла непадалёк ад Полацка. Князь Радзівіл разьмясьціўся ў фартэцы і прымаў зьвесткі пра рух праціўніка ад конных разьездаў, якія ён высылаў насустрач маскавітам.

26 студзеня ліцьвінскае войска выйшла з Лукомля, па лёдзе перайшло раку Улу каля мястэчка Чашнікі і заглыбілася ў лес. Непадалёк ад вёскі Іваньск, на полі каля Улы, што зрабіла выгін, абодва войскі сустрэліся лоб у лоб.

Маскавіты першымі выйшлі з лесу і занялі палову поля. Князь Шуйскі пашыхтаваў свае палкі ў баявыя пазыцыі і стаў чакаць выхаду праціўніка.

Трохі пазьней, з іншага боку, на поле вывеў сваіх жаўнераў князь Радзівіл. Пры гэтым ліцьвіны, выходзячы з яроў, парослых кустоўем, з цяжкасьцю маглі разгарнуць свае шэрагі. Бачачы, што праціўнік можа не ўступіць у бітву, маскоўскі ваявода загадаў сваім палкам адступіць назад, каб даць ліцьвінам месца і час для расстаноўкі і ўпарадкаваньня шэрагаў. Шуйскі меркаваў скончыць усё адным ударам, зьнішчыўшы як мага большую колькасьць ліцьвінскіх сілаў.

Два войскі сталі адно насупраць аднаго, і толькі засьнежанае поле падзяляла іх.

Вакол навісла цішыня, быццам надыйшло зацішша перад навальніцай. Войскі былі пашыхтаваныя, загады зробленыя. Цяпер заставалася даць сыгнал атакі і пачаць бітву. Кожны з некалькіх дзясяткаў тысяч ваяроў, якія сабраліся на полі, з трымценьнем чакаў, калі гэты сыгнал прагучыць, і думаў пра тое, ці давядзецца яму пабачыць неба, сонца і лес, калі ўсё скончыцца.

Ян глядзеў на гуфы маскавітаў, якія стаялі далёка, а ў яго перад вачыма паўставалі карціны нядаўняга мінулага. Ён успамінаў, як год таму непадалёк ад гэтых мясьцінаў праяжджаў па дарозе на Полацак, успамінаў Андруся Тура і Броніся Радыну, астатніх сяброў, што загінулі, успамінаў Марыю і тое, як яна праводзіла яго на вайну.

Князь Радзівіл Руды ў атачэньні некалькіх вершнікаў, сярод якіх быў ягоны шаснаццацігадовы сын Крыштап, заняў месца на ўзвышшы і аглядаў сваё войска. Жаўнеры былі пашыхтаваныя да атакі, над іх галовамі ўзвышаўся лес дзідаў і луналі харугвы з Пагоняй. Гэта была эліта ліцьвінскага войска, адборныя сілы, якія прайшлі не адну бітву. У іх перавазе над праціўнікам гетман не сумняваўся. Адзінае, што трывожыла, – іх было мала. Шыхты ліцьвінаў стаялі толькі насупраць непрыяцельскага цэнтру, супраць флангаў маскоўскага войска князю Радзівілу не было каго паставіць.

Гетман у малітве аддаў у рукі Госпада войска і сябе і махнуў булавой, падаўшы знак пачынаць бітву.

Атаку ўзначаліў Рыгор Хадкевіч, а з ім пайшлі ў бой почты Юрыя Зяновіча і князя Саламярэцкага.

Дзіды, якія дагэтуль глядзелі ўверх, нахіліліся ў бок ворага, вершнікі крануліся з месца і, павольна набіраючы ход, пайшлі на маскавітаў. Коні правальваліся ў снег, і Ян спачатку турбаваўся, што яны ня здолеюць набраць неабходнай хуткасьці, але, пераадолеўшы некалькі дзясяткаў сажняў, рыцары разагналіся і наўскапыт імчалі на ворага. Насустрач ім рушыла маскоўская кавалерыя. На сярэдзіне поля ваяры сустрэліся. Дзіды ўдарыліся ў шчыты і дасьпехі, забліскалі шаблі, пачуўся лязгат жалеза і чалавечыя крыкі. Бітва пачалася.

Лінія маскавітаў, што ўступілі ў бой, была значна даўжэйшай за ліцьвінскую, але ўжо пасьля першага сутыкненьня яна выгнулася ў сярэдзіне і даволі хутка парвалася. Маскоўскія ваяры, якія знаходзіліся на флангах, пачалі адступаць, а ліцьвіны працягвалі рух наперад, падмінаючы пад сябе варожае войска. Лёгкая маскоўская кавалерыя была няздольная на роўных супрацьстаяць закутым у браню цяжкім ліцьвінскім вершнікам. Толькі колькасная перавага магла забясьпечыць маскавітам перамогу.

Шуйскі выслаў у бой новыя аддзелы, і цяпер ужо ліцьвінскія ваяры пачалі адступаць. Князь Радзівіл таксама ўводзіў у бітву сьвежыя сілы, хоць у яго не было столькі жаўнераў у рэзэрве, колькі іх меў у сваім распараджэньні маскоўскі ваявода, і ён толькі назіраў, як ліцьвіны, пакінуўшы ззаду сябе вялікую колькасьць пасечаных і растаптаных маскавітаў, сутыкнуліся са сьвежымі сіламі праціўніка.

Вось і харугва, дзе служыў Ян Заранковіч, атрымала загад атакаваць ворага. Прагучаў сыгнал вайсковай трубы, і вышкаленыя, выдатна ўзброеныя радзівілаўскія ваяры ўдарылі па маскавітах. Магутным націскам яны скрышылі, зьмялі першыя шэрагі супрацьстаяўшага ім палка. Упершыню Ян так выразна зразумеў, што недарэмна іх так доўга ганяў на вышкалах пан харунжы. Ліцьвінская кавалерыя ў бітве пераўзыходзіла маскоўскую на некалькі парадкаў. Нічога не маглі зрабіць маскавіты з іх бліскавічнай атакай. Толькі вялізарная колькасная перавага пакуль уратавала праціўніка ад поўнага разгрому.