Вестка пра паразу вялізнага маскоўскага войска засьпела Івана Жахлівага падчас баляваньня ў Маскве. Даведаўшыся пра разгром Шуйскага і пра ганебныя ўцёкі Сярэбранага, маскоўскі князь у гневе рынуўся ў лёхі Крамля, дзе трымалі захопленых у Полацку палонных. Там Жахлівы і яго прыслуга ў лютасьці выразалі вялікую колькасьць ліцьвінаў. Калі валадар Крамля ўдарыў дзідай полацкага зямяніна пана Быкоўскага, палонны рыцар ухіліўся ад удару, выхапіў з рук князя дзіду і паспрабаваў паканаць маскавіта, але, аслаблены за доўгія месяцы палону, ён дзейнічаў недастаткова хутка, і ахова пасьпела засекчы яго бердышамі.
З Вільні радзівілаўскія харугвы накіраваліся ў Нясьвіж.
Ян з нецярплівасьцю набліжаўся да замку. Адной з першых, каго ён убачыў пры браме, была Марыя. Яны пабеглі насустрач адно аднаму.
– Марыя!
– Ян! Ты жывы! Слава Богу!
Увечары Ян наведаў Марыю і распавёў ёй аб усім, што здарылася з моманту выхаду войска з Нясьвіжа. Перад тым як сыходзіць, Ян нарэшце набраўся сьмеласьці і прамовіў:
– Марыя, я хачу нешта сказаць табе.
Дзяўчына ўважліва паглядзела на яго.
– Так, я слухаю.
– Марыя, я… я хацеў сказаць, што кахаю цябе і хачу, каб ты зрабілася маёй жонкай.
Яну падалося, што мінула цэлая вечнасьць, перш чым ён пачуў адказ.
– Я згодна быць тваёй жонкай, Ян.
Заранковіч доўга ня мог падабраць патрэбных словаў. Яны моўчкі глядзелі адно аднаму ў вочы. Нарэшце ён прамовіў:
– Які цудоўны час падараваў Госпад! Наша слаўная краіна здолела абараніць сябе ад нашэсьця захопнікаў, а самая прыгожая панна на зямлі згадзілася стаць маёй жонкай. Дзякую Госпаду Ісусу Хрысту за гэта!
Але да вясельля ім было яшчэ далёка. Неабходна было атрымаць згоду бацькоў з абодвух бакоў, правесьці заручыны і толькі потым рыхтавацца да шлюбу.
Пакуль князь Радзівіл Руды зброяй абараняў сваю краіну, яго стрыечны брат князь Радзівіл Чорны змагаўся ў дыпляматычнай бітве падчас аб’яднанага польска-ліцьвінскага сойму ў Варшаве. А сытуацыя там была ня меньш складаная, чым на палях баталіяў. Выкарыстоўваючы маскоўскую пагрозу, польскія паслы ў чарговы раз патрабавалі дзяржаўнай вуніі паміж Польшчай і Літвой. Пры гэтым іх бачаньне вуніі моцна адрозьнівалася ад таго, што было выпрацавана на ліцьвінскім вальным сойме ў Вільні. Палякі патрабавалі не аб’яднаньня Польшчы і Літвы як раўнапраўных дзяржаваў, а ўваходжаньня Вялікага Княства Літоўскага ў склад Польскага Каралеўства з амаль поўным скасаваньнем яго самастойнасьці.
Ліцьвінскі і польскі праекты вуніі супярэчылі адзін аднаму па большасьці пунктаў. І многія ліцьвінскія паслы пад уплывам няўдалага ходу вайны з Масковіяй гатовы былі згадзіцца на значныя саступкі палякам. Але калі ў Варшаву прыбыў вястун, які паведаміў пра перамогу над маскавітамі, галава дэлегацыі князь Радзівіл Чорны адхіліў польскі варыянт вуніі.
Вось так Вялікае Княства Літоўскае супрацьстаяла пагрозам, што паўставалі як з усходу, так і з захаду. Праўда, усе разумелі, што гэтыя пытаньні толькі адкладзены на час і хутка зноў прыйдзецца іх разьвязваць. І, акрамя таго, неабходна было вызваляць Полацак з рук маскавітаў.
А тым часам краіна перажывала найвялікшае духовае адраджэньне. Набываў моц рух Рэфармацыі. Біблія станавілася настольнай кнігай цэлага пакаленьня. Рыхтаваліся новая рэдакцыя Статуту, судовая ды іншыя рэформы, расла колькасьць гарадоў, друкарняў і школаў. Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае ператваралася ў дзяржаву, дзе пануюць хрысьціянскі закон і свабода.
Слоўнік імёнаў і тэрмінаў
Аканом – гаспадарчы кіраўнік маёнтку.
Аршак – невялікі конны атрад.
Астроскі Канстанцін (1460 ‑ 1530) – адзін з самых славутых гетманаў Вялікага Княства Літоўскага. Сучасьнікі называлі яго “другім Ганібалам”. Атрымаў 64 перамогі над маскавітамі і татарамі, у тым ліку і ў славутай бітве пад Воршай у 1514 г.
Бітва пад Воршай 1514 г. – адбылася 8 верасьня 1514 г. на рацэ Крапіўне непадалёк ад Воршы паміж ліцьвінскімі і маскоўскімі войскамі. 35-тысячнае войска К. Астроскага дазваньня разграміла 80-тысячную маскоўскую армію і ўратавала краіну ад захопу.
Бона Сфорца (1494 ‑ 1557) – каралева польская і вялікая княгіня літоўская, маці Жыгімонта Аўгуста.
Гакаўніца – ручная агняпальная зброя, якая выкарыстоўвалася для абароны фартэцаў, а таксама ў адкрытым баі.
Гарадзельскі прывілей – заканадаўчы акт, прыняты ў 1413 годзе, які прадугледжваў перавагу каталікоў у Вялікім Княстве Літоўскім пры заняцьці дзяржаўных пасадаў.