- Пад ногі глядзі, - дапамог ён падняцца Гані. - Можа, якраз сёння і знойдзем. І свіснем тройчы, каб паглядзець, што будзе.
- А што можа быць, як ты думаеш?
- Не ведаю. Мацей ведае, калі не памёр.
Ганя атрэслася ад лісця з травой.
- Скуль яму ведаць. А калі й ведае, дык што толку. Калі свістка няма.
Даехалі да Багушоў, зайшлі ў падворак Мацея. Ён не памёр. Ляжаў у
труне і пыхкаў люлькай. Каля яго стаяла Палута з трохгадовым хлопчыкам на руках і ўсміхалася.
Хлопчык таксама ўсміхаўся. І ўсміхаўся, лежачы ў труне і пыхкаючы люлькай, Мацей.
Святая сям’я.
- Падобны, - сказаў Мацей, паказаўшы цыбуком люлькі на хлопчыка.
- Ні пры чым тут рускія з літоўцамі і палякі з румынамі. Пралятаюць...
Хлопчык сапраўды быў падобны да Мацея, але яшчэ больш да Палуты. А постаццю, калі Палута паставіла яго на зямлю: “Падыдзі павітайся...” - да Маргера.
- Дзень добры, - падышоў да іх не дзіцячай, цвёрдай паходкай хлопчык. - Я Мацей Богуш. Сапраўдны беларус.
Бацька ягоны, падскочыўшы, ледзь з труны не вываліўся.
- Чулі?!. Думаеце, гэта я навучыў яго? Ці Палута?.. Не! Ён сам!
Ён шчаслівы ляжаў у труне, стары Мацей Богуш, а малы Мацей сказаў: “Не сам. Дзед навучыў”.
- Што ты прыдумаў? - звесіўся да яго стары Мацей. - Які дзед? Ну які ў цябе можа быць дзед, калі ўсе дзяды твае памерлі?
Хлопчык паглядзеў на яго - у ясных вачах нязгода:
- Дзяды не паміраюць.
- Хто табе сказаў?
- Дзед Маргер. Прыйшоў учора з Палутай і сказаў.
Ён па імені маці назваў. Ганя спытала, каля яго прысеўшы: “А чаму ты па імені маці называет?” - і хлопчык адказаў: “Я так хачу. Мне падабаецца яе імя”.
“Не беларус, - падумаў Стась. - Ці, можа, насамрэч сапраўдны”.
- Што яшчэ за Маргер?.. З кім ты ўчора цягалася? - прычапіўся Мацей да Палуты, якая абыякава пацепнула плячыма:
- Муж мой. Першы. Гэта даўно было, няхай цябе яно не хвалюе.
У Мацея люлька ў труну ўпала.
- Які муж? Які першы?.. - І ён павярнуўся да Стася. - Я ж табе казаў, што я не надоўга.
Выглядаў ён жаласліва. Палута падышла да яго, прытуліла галаву ягоную да жывата.
- Тут яшчэ адзін сапраўдны беларус. З учарашняга вечара, я адчуваю. Ты прыйшоў адзін, а пакідаеш двух.
Мацей прыціснуўся да яе мацней.
- Мой? Ці Маргераў?
Палута засмяялася.
- Вось чаго не могуць нябожчыкі, дык гэтага. Ад яго былі ў мяне два сыны. Цяпер - ад цябе.
Ганя не хацела здзіўлення выдаць, ды ў яе не выйшла: “Дзядзь-ка Ма-цей... ”
Такое цяжка было ўявіць, але выходзіла, што Маргер - прапра... прадзед, а Палута - прапра...прабабка Стася. З чатырнаццатага стагоддзя гэта колькі ж пра?..
Усё адно ў адным.
- Дык што: магу паміраць? - спытаў Мацей, павярнуўшыся чамусьці да Стася. - Скажаш так, каб па мне заплакалі?
Стась падышоў да яго, паціснуў руку.
- Віншую. І калі памрэш, скажу. Але пакуль выглядае, што ты і ў труне жыць будзеш. Нават калі закапаюць.
- Ну, - сказаў Мацей. - Дзе Бог дасць, там і прыжывуся. Пінжак мой вярні...
Стась зняў куртку, сцягнуў с плячэй пінжак, аддаў Мацею - той адразу руку ў кішэнь. Дастаў мапу, разгарнуў:
- Што гэта? Дзе мой ліст?..
- Дастаўлены адрасату, - забраў у яго мапу Стась, падумаўшы: “З гэтага свету на той. З таго на гэты. Во пошта...” І паклікаў Мацея малога. - Гэта табе ад твайго дзеда Маргера.
- Мапа?
- Мапа.
- А стрэлкі на ёй?.. Гульня такая?
- Гульня такая. Абарона Каранёў, калі нападуць ворагі. Бачыш, колькі іх? Чырвоныя, сінія, зялёныя, жоўтыя... Абарону трымаеш вось па гэтай зубчастай лініі. Гэта твая зямля. Можа, некалі была нечая, але цяпер - твая. Зразумеў?
Маленькі Мацей акуратна склаў мапу, уважліва глянуў на Стася:
- Зразумеў.
- Не аддасі нікому?
- Нікому не аддам.
- Ну й малайчына! - падкінуў і злавіў яго Стась адзін раз, другі, трэці, і малы смяяўся, узлятаючы, заліваючыся смехам на ўсе Багушы, на ўвесь Багушоўскі лес з Каранямі, дзе на Крывой і Літвінавай, на Юр’евай і Вялесавай гары, на ўсіх каранёўскіх пагорках рассыпаныя косці продкаў, якія колькі жылі на гэтай зямлі, столькі біліся з тымі, хто прыходзіў, каб зямлю гэтую ў іх забраць, а яны не аддалі, пакінулі яе Стасю і Гані, Мацею і Палуце, гэтаму хлопчыку, які ўзлятае і смяецца: “До ўжо! До!..” - і стае на ногі, ледзь крануўшыся зямлі, цвёрда, і стаіць, як укапаны.
- Дапамажы труну наверх закінуць, не да смерці ж мне жыць у ёй, - папрасіў Стася стары Мацей, і калі Стась палез па драбіне на гарышча, падаў яму малаток з цвікамі. - Верхнюю папярэчыну прыбі, аслабленая...
Прызнаўся. Пакаяўся і прызнаўся.
Стась увагнаў цвікі ў папярэчыну, зацягнуў на гарышча высушаную, да звону лёгкую труну, і Мацей спытаў яго, калі ён спусціўся: