- У манастыры. Пайшла ў грыбы, у лесе каля Каранёў, каля самай дарогі мяне перанялі, згвалцілі. Яны з машыны выйшлі, арэхі шукалі. Якія арэхі ўвосень, іх вавёркі пабралі даўно. Забіць хацелі, каб не расказала, але адзін, яны ўтрох былі, кажа: “Яна ж вар’ятка, хто ёй паверыць?” Адпусцілі. А куды йсці, хто мне паверыць? Я й пайшла ў манастыр. Папрасіла манахаў, каб не казалі, што я ў іх, калі шукаць будуць. Яны й не казалі.
Усё гэта яна прагаварыла з тою ж, нібы прылепленай да твару, усмешкай. Нібы ёй радасна было, што яе згвалцілі.
- А хто былі тыя трое? Каранёўскія?
- Не, што ты! Калі ў каранёўскіх вадзілася такое? Чужыя.
- Якія чужыя?
- Нейкія чужыя. Не ведаю, якія. Можа, рускія. Можа, палякі. Ці румыны.
Зноў румыны. У Мацея - румыны, у яе - румыны.
- Адкуль тут румынам узяцца?
- Ну, калі няма адкуль, значыць, не румыны. Літоўцы, можа. Ці два рускія і адзін паляк.
- Ты так пра гэта кажаш, нібы радуешся, што рускія з палякам з цябе здзек учынілі.
Яна страсянула галавой, валасы паправіла - шыкоўныя ў яе былі валасы. Саламяныя, як у Стасевай маці. І як у Гані.
- Не, што ўчынілі здзек, не радуюся. А радуюся, што не забілі. Я й раней штодня радавалася, бо жывая. Пакуль муж мяне не забіў. Таму ўсе і казалі, што дурная. А манахі сказалі: “Не, ты не дурная. Ты боская”. І схавалі ад усіх.
- Які муж цябе забіў? Мацей?
- Не. Першы.
- Які першы?
- Гэта не важна. Не Мацей.
- Мацей шукаў цябе.
- Я ведаю. Я ўсё пра яго ведаю. Таму й пайшла за яго.
- А што ты пра Мацея ведаеш? Ну, такое, што за яго пайшла?
- Ён апошні беларус.
Вось яно што... Вар’ятка напляла старому, што ён апошні беларус, той і паверыў. Што старое, што дурное...
- Што значыць апошні? Больш беларусаў не будзе?
- Ён апошні сярод нас. А я з ім, каб ад яго нарадзіць дзіця. Каб потым беларусы зноў былі.
“Мадона”, - падумаў Стась. У яго знаёмы псіхіятр быў, які казаў, што жанчын, звар’яцелых на бязгрэшным зачацці, завуць у псіхушцы “мадонамі”. Але чамусьці пра Палуту сказаць такое нельга было. Нават падумаць так, як падумаў Стась, было ніякавата.
- У Мацея няма дзяцей, - кіўнуў ён у бок труны. - І наўрад ці ўжо будуць.
Палута гэтак усміхнулася, што ўся заззяла.
- Ёсць. У мяне дзіця ягонае.
Стасю здалося, што Мацей зноў заварушыўся ў труне - і зараз ускочыць, спытае: “А калі дзіця не ад мяне? Ад рускага, ад паляка, ад румына?.. Га, Палута?..” Але не, гэта вецер наляцеў, перабраў сівыя валасы.
- Сын?
- Сын. Мацей.
- І ён у манастыры?
- У манастыры. Я хацела з ім прыйсці, паказаць, каб запомніў, бацьку, але манахі не пусцілі. Хаваюць, каб не забілі.
- Ды хто яго заб’е? Навошта? Дзіця...
Усмешка на твары Палуты ўпершыню прытухла. На імгненне, але прытухла.
- А Ірад каго загадаў знішчыць, каб сына Божага не было? Вось і майго, кажуць манахі, могуць забіць, каб не стала беларусаў.
- Ірад сваіх сыноў забіў. Ірадавых.
- І ўсё адно Божых.
- Няхай так. Але каму трэба, каб беларусаў не стала?
- Гэтага я не ведаю. Але ж некаму трэба, калі знішчаюць. Толькі-толькі адродзімся - зноў... Не цела, дык дух. Бо дзеці Божыя. Праз тое і пакуты нашы... - перахрысцілася Палута і падышла да труны. - Во які спакутаваны. Праз усё жыццё. Ды ўсё ж прыгожы, бо сын Божы. Абраны. Усе беларусы абраныя.
- Габрэі кажуць, што гэта яны абраныя. І праз тое іх пакуты.
Палута нахілілася, пацалавала Мацея ў лоб.
- Мала што габрэі кажуць... Ты можаш так сказаць, каб я заплакала?
- Па Мацеі?
- Па Мацеі. Па табе, па мне.
- А па табе чаму? Цябе згвалцілі і забілі? У другі раз?
- Можа быць.
- Што можа быць? Ты жывая?..
- Жывая, - засмяялася Палута. - Мёртвыя вар’ятамі не бываюць. І не плачуць, - узялася яна за вечка. - Так што можаш не казаць, каб заплакала... Панеслі? А то вунь дождж сунецца...
Накрыўшы нябожчыка вечкам, з-пад якога, як здалося Стасю, Мацей усміхнуўся ўсмешкай Палуты, паднялі труну з козлаў. Яна аказалася на дзіва лёгкай, высахла за гады на гарышчы, дый Мацей, як Палута сказала, лёгкі стаў пад смерць. Стась адзін бы яго данёс, калі б было зручна.
Пайшлі па вёсцы. Палута ўперадзе, узяўшыся ў нагах, дзе лягчэй, і так лёгка йшла, нібы й не несла нічога. Плаўная, гнуткая... Мякка перакочваліся пад зрэбнай спадніцай яе акруглыя клубы... Раптам яна павярнулася і так на яго зірнула, як апякла, і такая спякотная хваля пракацілася па ім ад неба да зямлі і ад зямлі зноў да неба, што яго хіснула - і ён ледзьве ўстаяў...
Шлях для ўсіх быў кароткі, але для кожнага - свой.
Паставілі труну з тарца магілы, грудок выбранай зямлі каля якой невысокі быў - Палута не глыбака выкапала. Мусіць, каб апускаць было ямчэй. Яна пачала малітву: “Памяні, Госпадзі, супачылых слугаў тваіх Мацея ды Стася, даруй ім грахі іхнія...” - і Стась не стаў замаркочвацца, што Палута яго да нябожчыка прыпляла, прасунуў над магілай труну, якая завісла адным канцом, трохі хістаючыся, і калі ён скочыў на дно, каб труну падтрымаць - Палута піхнула яе, і труна, стаўшы раптам свінцова- цяжкай, слізнула на Стася, паваліла, накрыла. “Прымі ў царства вечнае славы Тваёй і радасці невымоўнай навекі...” - яшчэ паспеў ён пачуць цямнеючым слыхам, як даказала малітву Палута і рассмяялася.