- Ты, баба, лепей глянь у акно - у дварэ нікога няма?
Яна глянула.
- А хто там будзе? Няма. Але ўсё адно не дужа мянці ты ўжо языком сваім.
- 3 Толем можна. Можна, Толя?
Я прамаўчаў
- Ну, калі маўчыць, то - можна.
Я паставіў локці на стол, сашчапіў скроні далонямі, прадчуваў, мне будзе цяжка слухаць пра Юру.
Дзядзька Антон узяў бутэльку, але цётка Люба так паглядзела на яго, што ён паставіў яе пад стол і стаў гаварыць.
- А што многа казаць. Юра быў дасядэнтам. Гэта ж скончыў інстытут, канстуктарам стаў... Ды ўзяўся чытаць нейкія самаробныя кніжкі, і сам у іх нешта пісаў проці Брэжнева. Не пад сваім імем. А нейкі друг узяў ды й выдаў яго. Ну й павалаклі Юру ў тую бальніцу, праз год выпусцілі. Прыехаў Юра дахаты, а хата пустая - бацькі паўміралі. Вярнуўся ён зусім хворы, твар распухлы, вочы як не свае, усё ў неба глядзяць, рукі, ногі дрыжаць... Брат малодшы яго, у Мінску токарам, памагае Юру грашыма - на хлеб, малако, цукар... А ён сноўдае з торбай па скверыках, па кустах, па вакзале, збірае пустыя бутэлькі, здасць, купіць віна, зачыніцца ў хаце, п'е. Добра, што не курыць, а то спаліў бы хату...
Я расшчапіў на скронях рукі, закурыў. Цётка Люба паставіла на стол попельніцу. Дзядзька Антон пайшоў да канапы, прылёг, і адтуль, з кута, казаў:
- I някепска, здаецца, жывём. Ёсць і ў хаце, і ў дварэ, і ў краме. Але жывём, як свінні... От, паеж, паработай, паеж, паляжы, пахрукай, да ветру схадзі, зноў паработай, ну, хто ўмее - пайграй "Широка страна..." Ну, хто малады - паработай, пагрымі транзістарам, напіся, пабіся, напаскудзь, палайся; з дзяўчатамі хлопцы ноччу не ходзяць, салаўёў не слухаюць, футбол па тэлевізары глядзяць, а самі ў футбол не гуляюць, слабыя, а старога могуць на цёмнай вуліцы пабіць, паланез не станцуюць, толькі дрыгаюць нагамі пад магнітафон, кніжак не чытаюць, але пішуць, драпаюць на сценах у туалетах, на спінках сядзенняў... Але калі папросіш, то... нейкае дзіва, з аўтобуса памогуць сысці, ці ўвайсці.
Дзядзька Антон уздыхнуў, паскроб патыліцу
- Нешта ж ёсць у людзях добрае, але глыбока-глыбока схаванае. - Ён на момант аціх у сваім кутку, потым прыўзняў з падушкі галаву, зноў, як за сталом, прыслухаўся. Цётка Люба засмяялася - на крэсле ля акна яна нешта вязала з ружовых ваўняных нітак - і сказала, смеючыся:
- Ой, сідэнт ты мой сівенькі, лысенькі, п'яненькі...
Я ўсё маўчаў. Не выходзіў з маёй памяці Юра - Юра тых далёкіх, як за густым туманам, дзіцяча-юначых летаў.
Дзядзька Антон, здаецца, засынае і, засынаючы, ціха, амаль шэптам, як сам сабе ўжо, кажа:
- А ўсё гэтыя вусатыя. Хто гэтым першым вусатым быў? Маркс. Потым? Пілсудскі, Гітлер, Сталін... Некага я пасля Маркса прапусціў. Мікіту вусы не йшлі б - белыя былі б, як вусы на кукурузіне. Трэба, каб вусы ў іх былі чорныя. Але чаму Лёнька без вусоў? Яму вусы пайшлі б. А то й сківіцы відно па тэлевізары, не работаюць, і вусоў няма.
- А ў нас, у Беларусі, Толя, чарнавусыя галоўнымі былі ці не? - Ён не чакае, ці адкажу я. - Не было дык будуць...
Апошнія словы дзядзька Антон сказаў ужо зусім ціха і адвярнуўся тварам да сцяны. I ўсё-ткі яшчэ бурчаў з-пад сцяны:
- Жыву на вуліцы Маркса, а Маркса не ведаю, “Капітал” не чытаў. I ты не чытаў. I райкомаўцы не чыталі. Толя, ты яшчэ пабарабаніш мне.
Дзядзька Антон заснуў.
- Толя, - кажа цётка Люба, - хадзем пакажу табе свой гарод.
Мы выйшлі з хаты, Паэт за намі, прайшлі праз двор за хлеў. Там былі грады. Зямля для гарода прыдатная - чорная, тлустая. I гэтая зямля буяла - вынесла з сябе наверх крамяныя сцябліны, лісце, стручкі. Над усім стаялі дзябёлыя сланечнікі з залатым кветам, кіеўкі з шаўковымі кутасамі, ніжэй - зараснік кропу над гурочнікам, ускрай барознаў - высокія кусцікі бобу з буйнымі стручкамі і густое гарахавінне распаўзлося па тоненькіх вяроўчынках між калкамі, града з ружавеючым бацвіннем буракоў і морквай, града памідораў - чырвоных і жоўтых, краямі гэтае грады сінеюць бліз зямлі - цяжкія ўжо - баклажаны і па ўсім гародзе, урассыпную, каляндра і яшчэ кроп ды ўсякая іншая “пятрушка”, асобная града цыбулі, паўграды часнаку, і яшчэ - сцябліны з буйнымі, яшчэ зялёнымі галоўкамі маку.
Паэт схаваўся ў баразне, валтузіўся там у лісці, задаволена папіскваў.
- Ідзі, Толя, у грады, пашукай гуркоў і гарох ужо можна. А я пайду трохі ўпраўлюся.
Цётка Люба пайшла ў хату, бразгатала ў сенцах чыгункамі, вёдрамі.
Я сышоў у баразну між градамі. Баразна была такая глыбокая, што я проста патануў да плячэй у зяленіве. Кіёўкі стаялі высока нада мной, а стручок гароху даткнуўся да маіх губ. Стручок быў зялёны, але ўжо поўны, цвёрды. Даўно-даўно я не каштаваў зялёнага, свежага, сакаўнога гароху - даўно, з часоў гародаў і барознаў маленства ў Ямнаўцы, Вікаўцы, Чорных Пясках. I я сарваў стручок, доўга жаваў яго, разам з гарошынамі, і яшчэ два-тры стручкі сарваў, - хай даруе мне цётка Люба, - заплюшчыў вочы - каб адчуць далёкія, пасляваенныя барозны...