Dzieje Ziemi zapisane są w skałach. Niektóre problemy nie zostały jeszcze rozwiązane, lecz historia naszej planety od ery paleozoicznej do chwili obecnej jest znana dzięki zachowanym skamieniałościom. W epoce pierwotnego życia, przed 605 milionami lat, jedynymi stworzeniami zasiedlającymi ciepłe, płytkie morza były robaki, meduzy i inne zwierzęta bezkręgowe. Kontynenty łączyły się ze sobą, tworząc jeden wielki ląd nazwany Pangeą.
Już wówczas niektóre stworzenia morskie wytwarzały z wapnia muszle, w których się chroniły i których używały do podparcia ciała. Rozwój szkieletu wewnętrznego nastąpił później, wraz z pojawieniem się pierwszych ryb. Te następnie wykształciły płuca i wachlarzowate płetwy, którymi się podpierały, gdy wyszły z morza i wkroczyły na ląd. Z tych płazów około 290 milionów lat temu powstały pierwsze gady.
Najstarsze dinozaury pojawiły się na Ziemi przed 250 milionami lat Nim 200 milionów lat temu Pangeą pokryła się pęknięciami wypełnionymi morzem, dinozaury rozprzestrzeniły się na cały świat, na każdą część pierwotnego, gigantycznego kontynentu, który podzielił się później na obecnie nam znane lądy. To był ich świat, zapełniły w nim wszystkie nisze ekologiczne, niepodzielnie panowały nad nim przez 135 milionów lat.
Kres ich dominacji położyła katastrofa na skalę światową — meteoryt o średnicy 10 kilometrów uderzył w ocean, wypychając w atmosferę miliony ton pyłu i wody. Dinozaury wymarły. Zginęło 70 procent żyjących wówczas gatunków. Otwarła się droga przed drobnymi, przypominającymi ryjówki ssakami — przodkami dzisiejszych ich gatunków — mogły się rozwijać i zapanować nad światem.
Trzeba było kosmicznie małej szansy w trwającej całą wieczność grze w kości, by ów wielki kawał skały uderzył właśnie wtedy, w ten sposób i spowodował takie właśnie zakłócenie na skalę światową.
A gdyby chybił? Gdyby z rachunku prawdopodobieństwa wyszło inne rozwiązanie i ta bomba kosmiczna nie uderzyła w Ziemię? Jak wyglądałby dzisiaj nasz świat?
Pierwszą i najwyraźniejszą różnicą byłby brak Islandii, bo ta wulkaniczna wyspa oznacza miejsce uderzenia meteorytu, przebicie ówczesnej powłoki Ziemi.
Drugą wielką różnicę stanowiłyby dzieje ziemskiego klimatu, nadal nie w pełni rozpoznane. Wiemy o istnieniu i przemijaniu różnych epok lodowych — nie wiemy jednak dlaczego tak się działo. Wiemy, iż w przeszłości zmieniała się biegunowość Ziemi, północny biegun magnetyczny był tam, gdzie teraz południowy — ale nie znamy przyczyn. Wydaje się pewne, iż gdyby nie upadek meteorytu i wywołane nim niewiarygodne zmiany atmosferyczne, to następstwo epok lodowych i towarzyszące im powstanie kontynentów przebiegałoby inaczej.
Spójrzmy na świat, jakim mógłby być.
Panowania dinozaurów nic nie zakłóca. Świat jest ich, dominują na wszystkich kontynentach — a nad nimi górują Yilanè.
Wyjątek stanowi półkula zachodnia. Ameryka Południowa jest opanowana przez gady, lecz na północy rzecz ma się inaczej. Most lądowy Ameryki Środkowej, łączący północną i południową część kontynentu, w różnych epokach geologicznych ulegał zatopieniu. W pewnym kluczowym momencie przerwanie mostu zbiegło się z powstaniem rozległego morza, zajmującego większą część Ameryki Północnej. Pokrywa lodowa sięgała na południe niemal do brzegu tego zbiornika wodnego, w wyniku czego przez miliony lat panował tam klimat polarny, przechodzący w bardziej umiarkowany jedynie w środku lata. Gatunki zimnokrwiste wymarły, a rozwinęły się stworzenia ciepłokrwiste, stając się panującą formą życia na tym obszarze.
Z czasem, wraz z wycofywaniem się pokrywy lodowej, ssaki wędrowały na północ. Gdy most lądowy Ameryki Środkowej wynurzył się ponownie z morza, zwierzęta ciepłokrwiste zajmowały kontynent rozciągający się między oceanami. Nie mogły się jednak przeciwstawić powolnemu powrotowi gadów. Poza ucieczką nie ma żadnej obrony przed opancerzonymi stworzeniami, ważącymi po 80 i więcej ton.
Ssaki mogły przetrwać jedynie na północy, na pogórzu i w górach. Były wśród nich naczelne Nowego Świata, z których rozwinęli się Tanu.
Nie było żadnych ssaków Starego Świata, ponieważ był on zamieszkany przez jaszczury. Nie było tam natomiast niedźwiedzi ani psowatych. Nowy Świat obfitował nie tylko w jeleniowate drobne, ale i duże, wielkości łosia. Żyły tam też tak mastodonty, jak i liczne torbacze, łącznie z tygrysami szablozębnymi. Różnorodne ssaki zamieszkiwały żyzny pas na południe od lodu, a na północ od zimnokrwistych jaszczurów, i Większość Tanu, uwięziona w surowym środowisku, nigdy nie wyszła poza fazę łowiecko-zbieracką. Do niej byli jednak doskonale przystosowani. Wyjątek stanowili Sasku. Grupa ta przeszła do osiadłego życia, zajmowała się rolnictwem neolitycznym. Opanowała umiejętność garncarstwa i tkactwa, rozwinęła też bardziej złożone i rozwinięte społeczności. Nie oznacza to jednak, by pod jakimkolwiek względem stała wyżej od Tanu łowieckich, mających bogaty język, prostą sztukę, wiele umiejętności umożliwiających przetrwanie oraz podstawowe związki rodzinne i grupowe.
JĘZYK MARBAK
Marbak, podobnie jak inne języki używane przez Tanu, jest współczesnym dialektem zaginionego, pierwotnego języka, nazywanego wschodniowybrzeżowym. W marbaku „mężczyzna” to hannas, w liczbie mnogiej hannasan. Podobnie hennas w wedamańskim, hnas w levrewasanskirn, neses w lebnaroi i tak dalej.
Przytoczone tu nazwy małych plemion są opisowe, na przykład Wedaman oznacza „wyspowca”, Levrewasan „namiotoczarni”, czyli ludzie z czarnych namiotów. Podobnie jak słowo oznaczające mężczyznę, hannas, szeroko rozpowszechniony jest wyraz określający kobietę, linga, w liczbie mnogiej lingai. Człowiek, bez wskazania na płeć, to ter, w liczbie mnogiej tanu, używany powszechnie dla określenia wszystkich innych ludzi.
Oto najczęściej używane formy deklinacji rzeczownika w rodzaju męskim:
| L. POJEDYNCZA | L. MNOGA | |
|---|---|---|
| Mianownik | hannas | hannasan |
| Dopełniacz | hannasa | hannasanna |
| Celownik | hannasi | hannasanni |
| Biernik | hannas | hannasan |
| Narzędnik | hannasom | hannasom |
| Miejscownik | hannasi | hannasanni |
SŁOWNIKI
YILANÈ-POLSKI
Uwaga: Poniższa lista obejmuje zarówno pojedyncze elementy, jak i niektóre powszechnie powtarzane jednostki.
aa w
aga odjazd
aglè przejście
aka wstręt
akas ląd pokryty roślinnością
akel dobroć
akse kamień
alak następstwo
Alakas-aksehent Florida Keys
alè klatka
alpè piękno
ambei wysokość
ambesed centralne miejsce spotkań
anat wyrostek ciała
ankanaal ocean otoczony lądem
ankè obecność
apen żądanie
asak plaża
ast ząb
asto ruch
awa ból
ban* dom
bum otoczenie