Выбрать главу

Бо беларуская культура ідэалістычная, самаахвярная й місіянерская. Гэта яе асноватворная асаблівасьць і неразбуральны падмурак. Бессэнсоўна камплексаваць з прычыны адсутнасьці ў Беларусі беларускіх матар'яльных каштоўнасьцяў – бо каштоўнасьць беларускае культуры ня ў гэтым. Гены беларушчыны закладзеныя ў словах, кнігах, нотах і скарбах культураў паловы Эўропы. Якраз такое эвангельскае багацьце і ёсьць прадметам нашага нацыянальнага гонару.

Як сапраўднае сэрца, беларуская культура напампоўвала і Польшчу, і Расею, і Ізраіль жыцьцядайнымі штуршкамі.

Польская літаратура: Міцкевіч! Нямцэвіч! Сянкевіч! Ажэшка!.. Музыка: Манюшка! Карловіч! Агінскі!.. Мастацтва: Рушчыц! Орда! Стрэмінскі!.. Кожнае імя – як удар пульсу, як удых-выдых, як порцыя волі, насычанай кісьляродам.

Для велізарнай Расеі Беларусь сьціскалася ў кулак і білася яшчэ часьцей, яшчэ мацней. Рытмова, акордамі музычнае клясыкі. Глінка! Стравінскі! Рымскі-Корсакаў! Шастаковіч! Высоцкі! Макарэвіч! Растраповіч!.. Важкімі ўдарамі, прапячатваючы вечнасьць прозы й паэзіі адціскамі друку. Федаровіч! Мсьціславец! Полацкі! Дастаеўскі! Пісараў! Грын! Бярдзяеў! Еўтушэнка! Твардоўскі!.. Мімікай, жэстамі, інтанацыяй, усёй сваёй драматычнай істотай, адчайна й самааддана. Азарэвічы! Качалаў! Неміровіч-Данчанка!

Напружанае аграмаднымі абшарамі Азіі й цяжарам эўрапейскае цывілізацыі, беларускае сэрца ўсё-ткі высільвалася з астатняе моцы для Ізраілю, расьсеянага па ўсім сьвеце: Шагал! Бакст! Суцін! Азгур! Замэнгаф! Азімаў! Бэн-Эліезэр! Мэндэль-Сфорым! Бейлін! Дуглас! Сарноў!..

Беларуская культура – натура летуценная, рамантычная, задуменная. З глыбокім позіркам, што шукае вышыняў. Зь мілай усьмешкай, цярпліва хаваючай боль. Менавіта такім чынам, на прасьвет у неба, чытаюцца галоўныя беларускія тэксты. Менавіта гэтак, з малітоўна складзенымі рукамі, трэба сьпяваць шчымлівыя й балючыя беларускія песьні.

Беларуская культурная традыцыя, заснаваная на асваеньні колішніх паганскіх абрадаў хрысьціянскім сэнсам, спаўняе сваю эвангельскую місію дагэтуль. У сілу дзесяцівяковага досьведу беларушчына гатовая й сёньня апаноўваць ды мяняць знутры любую культуровую зьяву сучаснага сьвету.

Культура ёсьць iнстынктыўным або ўсьвядомленым iмкненьнем чалавека ўвасобiць нацыянальную iдэю, закладзеную Госпадам, па-Божаму творча. Беларуская культура – гэта тварэньне Духа праз рухi мiльёнаў душаў, парыў i прарыў у вышынi, да iдэалу Хрыста.

Сьцiплая, але высокая, цiхая, але пранiзьлiвая, мяккая, але моцная, някiдкая, але надзiва прасьветленая й хвалюючая!..

Толькi прыглядзiцеся – вы заўважыце яе ў кожным беларусе.

Гэтая хада, гэтыя рухi – пяшчотная ласка i чуйная плястыка, даведзеныя да дасканаласьцi ў балеце Елiзар’ева.

Цiхая гульня апушчаных вачэй, артыстычная дыпляматыя, шчырае жаданьне «каб усё было добра», удаваная лагоднасьць i шчырая спагада, усе гэтыя пераўвасабленьнi дзеля суразмоўцы ды гледача – у iдэальным выкананьнi актораў Нацыянальнага акадэмiчнага драматычнага тэатру iмя Янкi Купалы.

Паталягiчна вiнаватая ўсьмешка, ветлiвасьць, стрыманасьць, агiда да гвалту й слабасьць да вершаў… Беларуская iнтэлiгентнасьць, такая заўважная ў любым саюзе творцаў, любой настаўнiцкай ды ўвогуле любой прыстойнай кампанii ў радыюсе 300 км ад Менску.

Iнтанацыi голасу, быццам перабор струнных, сьпеўнасьць самае празаiчнае гутаркi, i высокiя-высокiя песьняроўскiя ноткi.

Сылюэты беларусачак – як сьветлае й лёгкае вiленскае барока цi готыка касьцёлу Сьвятое Ганны. Постацi мужыкоў-беларусаў – прысадзiстыя й моцныя, як цэрквы-крэпасьцi – Сынкавiчы, Мураванка, Камаi, Супрасьль.

Усе ценi, тоны, паўтоны й нюансы глыбокага беларускага мастацтва ў аблiччах!..

Калi ўваходзiш у беларускi касьцёл, стромы харал чыстага й урачыстага, i чуеш iмшу са званочкамi й дружным адказам вернiкаў, з розгаласам рэха; калi слухаеш у царкве лiтургiю, настолькi сьпеўную й мэлядычную па-беларуску, зь мiгценьнем сьвечак у такт нотам i жагнаньнем адпаведна формулам Слова; калi пяеш «Гасподзь – Пастыр мой», магутны псальм на пратэстанцкiм праслаўленьнi, цудоўную палiфанiю малiтоўных галасоў – адчуваеш, як уся твая iстота суладна гучыць, дрыжыць, дыхае… Жыве!.. I пачынаеш разумець, адкуль у Беларусi такая культура.

Адухоўленая. Натхнёная. Поўная гармонii. Сымбалiчная. Багавейная да Слова. Этычная. Паэтычная. Патэтычная.

Адсюль песьняроўскiя песьнi.

Адсюль Багдановiч, Купала, Быкаў.

Адсюль Нясьвiж, “Чорны квадрат” і “Наша Нiва”.

Вось адсюль. З храму. З душы, поўнай духу. Звыш.

Бо беларускасьць – ад Бога.

V. БЕЛАРУСКІ СПОРТ