У паліталогіі, якая ляжыць на стыку практычных і тэарэтычных навук, тэорыя сістэм і сістэмны аналіз набылі ў апошні гады вельмі шырокае выкарыстанне. Яны даюць цікавыя вынікі ў аналізе сістэм кіравання, тэорыі прыняцця рашэнняў, канструявання палітычных тэхналогій і іншых паліталагічных дысцыплінах.
У гэтым раздзеле з дапомогай сістэмнага падыходу мы разгледзім дзве праблемы: схему разгледжанай раней эвалюцыі чалавечай сутнасці (схема 2, раздзел 1.4) і 7-мі ўзроўневы статус нацыі дзяржавы.
У схеме 3 палітычная сістэма ахоплівае першыя (ніжэйшыя) тры ўзроўні. Уся сістэма — гэта, магчыма, мадэль, што ажыццявіцца ў будучым (ідэальная мадэль), у якую палітычныя сістэмы ўвойдуць як падсістэмы.
Падсістэма грамадстваў канцэпцыі тэорыі стадый уключае ў сябе тры базавыя элементы (падсістэмы): вытворчыя адносіны, сям’ю і нацыю (нацыю-дзяржаву). На ўзроўні другой стадыі мы маем дзяржаву мінулага: эпоха нацый (нацыятэізму) яшчэ не надыйшла.
Прапануемая схема падцвярджае наступную думку П. Штомпкі: сістэмная мадэль грамадства — параджэнне канцэпцыі сацыяльных змен. Гэтую канцэпцыю ўпершыню выдзьвінуў Р. Спенсер, які разглядваў эвалюцыю як пераход ад гамагеннасці да гетерагенннасці. Аналагічныя думкі выказвалі Чыжэўскі, Серакоўскі (мы іх прыводзілі вышэй у сувязі з абгрунтаваннем нацыяналізму).
Падагульніўшы, можна сказаць — эвалюцыя ідзе шляхам структурнай дыферэнцыацыі ад простага да складанага. Гэтым тлумачыцца рост колькасці нацый, нацый-дзяржаў, іх узмацненне, удасканаленне. Такі шлях удасканалення грамадства падобны да развіцця жывога арганізма, пра што гаварылі яшчэ Платон і Гобс.
Чацвёрты ўзровень схемы 3 мы абазначылі як Усяленская Царква. Але гэта можа быць і Бог, у іншай сістэме адліку гэта пункт Амега, адным словам гэта той ідэал, да якога імкнецца чалавек і ўсё чалавецтва.
У хрысціянстве схема 3 набывае паўнату пры таінстве еўхарыстыі. Кожны чалавек, прыняўшы прычасце, становіцца членам Усяленскай Царквы. Ён прымае Хрыста праз хлеб і віно — яго цела і кроў. Такім чынам ажыццяўляецца поўнае яднанне, замыканне ўсёй сістэмы згодна схеме 2.
Падкрэслю, фунцыянаванне ўсёй сістэмы 4-х стадый эвалюцыі дасягаецца рэальна на дадзеным гістарычным этапе толькі для асобных індывідуумаў, якія маюць асаблівы Дар — здольнасць прыняць Хрыста. Але зразумела — гэтыя групы людзей прадстаўляюць далёка не ўсё грамадства. Акрамя таго, як ужо адзначалася, узровень нацый узнік усяго каля 200 год таму і стаў вызначальным у палітычных працэсах толькі ў ХХ стагоддзі.
Працэдуры, аналагічныя таінству хрысціянскай еўхарыстыі існуюць і ў іншых рэлігіях і магчымы, нават, сярод людзей не рэлігійнага светапогляду.
Неабходна звярнуць увагу яшчэ адну акалічнасць прыведзеная схема 3 мае чатыры іерархічныя ўзроўні на дадзены гістарычны момант развіцця чалавецтва. У будучым яна можа дапаўняцца, але пакуль нам не вядомыя наступныя ўзроўні нашага існавання.
Разгледзім цяпер яшчэ адзін накірунак, дзе знаходзіць прымяненне тэорыя сістэм — канструяванне нацыі-дзяржавы на ўзроўні заканадаўства.
Сучасныя ўяўленні аб дзяржаве складаюцца з шматлікіх законаў і правілаў, якія замацоўваюцца ў Асноўным Законе — Канстытуцыі дзяржавы. Зыходзячы з неабходнасці ўліку ўсяго спектру, які ахоплівае жыцядзейнасць грамадзяніна любой краіны, нам падаецца найбольш аптымальным і мэтазгодным выкарастаць дзеля апісання тэорыю многаўзроўневых іерархічных сістэм, што распрацоўвалася на працягу 1990–2001 гадоў ў лабараторыі ІМС г. Мінска.
Распад СССР — яскравая праява законаў тэорыі іерархічных многаўзроўневых сістэм (ІМС), гэты факт азначае пераход да грамадства новага ўзроўню праз разбурэнне старога грамадства. Вядома, што сістэма, якае не мае зваротнай сувязі, самаразбураецца. Менавіта такой сістэмай была таталітарная дзяржава СССР. Яна характарызавалася нерухомай камуністычнай ідэалогіяй, разлічанай на механізм узброенага кіравання, а не на дакладныя веды і майстэрства. Гэтая ідэалогія стала прычынай разбурэння дзяржаўнай улады. Доўгачасовы адбор у складзеныя ёю ўстановы кіравання, куды ўваходзяць і установы кіравання мастацтвам, навукай і вытворчасцю, зрабіў уладу недзеяздольнай і накіраванай супраць уласнай падтрымкі.