Выбрать главу

Тэорыя ІМС разглядвае дзяржаву як іерархічную многаўзроўневую сістэму з невялікай колькасцю ўзроўняў, чые звязаныя выразы разгортваюцца далей і на ўсіх кроках разгортвання набываюць хутка зразумелыя і годныя ў карыстанні азначэнні. Без усведамлення ладу і руху ўсіх узроўняў дзяржавы беларускае заканадаўства было недасткова дзеяздольным і толькі распад СССР і абвяшчэнне незалежнасці далі Беларусі магчымасць стварыць свой рухомы светапогляд, які фармаваўся на пачатку праз праграмы маладых беларускіх партый.

Сістэмны падыход выкарыстоўваецца таксама і для апісання дзяржаўнага канструявання і для распрацаўкі адпаведных ўмоў уладкавання заканадаўства дзяржавы. Тэорыя іерархічных многаўзроўневых сістэм усведамляе дзяржаву як сістэму ўзроўня ведаў. Як адзінка ўзроўня ведаў, дзяржава ўтрымлівае сістэмы ўсіх узроўняў: прыродных (фізічнага, хімічнага і біялагічнага), дэмаграфічнага, вытворчага і творчага (у т.л. светагляды, мовы, мастацтва, навука і канструяванне). Яна мае навакольны свет (іншыя дзяржавы), і ўдзельнічае ў дзеючых інстытутах наддзяржаўнай улады і ў руху складання новай улады свету. Усе згаданыя ўзроўні (колы, страты) рухомыя, маюць непасрэдныя сувязі адзін з адным. Зыходная парадыгма тэорыі: стан страт, накіраваных на ўладкаванне ўсіх узроўняў дзяржавы вызначаецца, як падуладны узроўню ведаў (пануючаму у дадзены момант).

Асобныя страты дзяржавы падзяляюцца на прыродныя, дэмаграфічныя, вытворчыя, творчыя, асветы і мастацтва. Асноўны сродак уладкавання ўсіх гэтых страт — новыя веды аб кожнай з іх, што мусяць быць створаныя. З’яўленне новых ведаў аб усіх колах Беларусі патрабуе стварэння новых і ўдасканалення вядомых тэхналогій уладкавання ведаў, здольных звязваць веды аб усіх стратах дзяржавы і ствараць новыя веды аб іх з улікам узаемадзеянняў на ўсіх узроўнях.

Усе разгледжаныя ўзроўні дзяржаўных страт, аднак, ня ўлічваюць сучасных прадстаўленняў аб дзяржаве ХХ-ХХІ стагоддзяў: неабходна улічваць вызначальнае, апошняе на дадзеным гістарычным этапе звяно — тытульную нацыю дзяржавы.

Вышэй намі было адзначана, што большасць дзяржаў (прынамсі Еўропы) уступаюць у ХХІ стагоддзя з выразным нацыяналіным абліччам, якое ў ідэалагічным плане абгрунтоўваецца нацыяналізмам, а ў практычным — наяўнасцю нацыі. Таму правільным будзе разглядваць дзяржаву не як абстрактную, безнацыянальную групоўку грамадзян, а як нацыю-дзяржаву, дзе ўзровень нацыі — вышэйшы ўзровень эвалюцыі чалавецтва на даденым гістарычным этапе.

Істотным крокам у сучасным разуменні нацыі з’яўляеца на нашую думку тое, што нацыя набывае сваё сапраўднае аблічча, сваю поўную моц толькі тады, калі фармаванне этнаса заканчываецца замацаваннем яго тэрытарыяльных межаў юрыдычнымі актамі і абвяшчэннем дзяржаўнай незалежнасці. Такім чынам мае сэнс гаварыць не проста аб нацыі, а аб нацыі-дзяржаве.

У сістэмным апісанні дзяржавы сучаснае разуменне нацыі-дзяржавы вымагае вылучэння самой нацыі, якое па-сутнасці тоеснае дзяржаве, на самы вышэйшы ўзровень шматузроўневай схемы статусу ладу дзяржавы.

Тым чыннікам, які яднае і ўздзейнічае на ўсе ніжэйшыя ўзроўні з’яўляецца нацыянальная ідэя (НІ). Нацыянальная ідэя падобная крыві, якая напаўняе цела — нацыю-дзяржаву, дае ёй поўнае дыханне і робіць яе дзеяздольнай, жыццядайнай. Без нацыянальнай ідэі немагчыма функцыянаванне нацыі-дзяржавы. Яна (НІ) альбо займае дастойнае месца ў жыцці дзяржавы і тады нацыя-дзяржава ўліваецца ў сусветную сям’ю іншых краін, альбо яна падаўляецца іншай нацыянальнай ідэяй і тады этнічная група, што імкнулася ўтварыць нацыю-дзяржаву, уліваецца ў іншы этнас, даючы дадатковыя «гармоны» ў фармаванне гэтага больш моцнага этнаса. Але гэта зусім не азначае барацьбу паміж этнасамі ці нацыямі за выжыванне «мацнейшага». Наадварот, развітыя нацыі імкнуцца дапамагаць этнасам, якія цалкам яшчэ не сфарамаваліся ў нацыянальныя дзяржавы. Але гэта ў ідэале. На самой справе блізка разумеюць неабходнасць нацыянальнага адраджэння толькі тыі нацыі, што самі ўступілі на гэты шлях ці нядаўна яго прайшлі. Такі працэс назіраецца цяпер на тэрыторыі постсавецкіх краін і краін Усходняй Еўропы.

На схеме 4 мы паспрабавалі адлюстраваць усе магчымыя ўзроўні сучаснага прадстаўлення аб нацыі-дзяржаве, якія ўтрымліваюць азначэнні ўласнага ладу дзяржавы, яе мэты, заканадаўства і навакольны свет — іншых суседніх дзяржаў, звязаных законамі руху іх змянаў. Лад усiх дзяржаў азначаецца адзiным выразам, адпаведным гiстарычна складзенай прасторы вядомых узроўняў свету. Гэты выраз утвораны звязанымi выразамi канкрэтных узроўняў; прыродных (фiзiчнага, хiмiчнага i бiялагiчнага), дэмаграфiчнага, вытворчага ўзроўня ведаў, які падзяляецца на ніжэйшы ўзровень рацыянальных ведаў і вышэйшы — трансцэндэнтных і заканчваецца ўзроўнем нацыі-дзяржавы.