Спецыяльны параграф манаграфіі прысвечаны адносінам нацыяналізму да фашызму. Фашызм абапіраецца не на эвалюцыйную тэорыі развіцця грамадства, крышталізацыю векавых традыцый народу, умацаванне нацыянальнай свядомасці, як гэта робіць нацыяналізм. Карэнная адрозненне фашызму ад нацыяналізму ў тым, што ён падпарадкоўвае нацыю містычным ідэям накшталт «чыстаты» і тым самым прыніжае нацыю, а нацыянальная ідэалогія накіравана на развіццё нацыі, на выяўленне лепшых адметных рыс кожнага самага маленькага народа. Можна сказаць, што нацыяналізм сцвярджае прынцып роўнасці ўсіх нацый, а фашызм — гэта аўтарытарызм сярод нацый па аналогіі з суб’ектамі ў асяроддзі асобнай нацыі-дзяржавы.
Такім чынам, нацыяналізм і фашызм — гэта не тоесныя, і, нават, не роднасныя, а, па-сутнасці, процілеглыя з’явы і паняцці.
І, нарэшце, заканчываючы агляд узаемасувязі ідэалогій нельга было б абыйсці камуністычную ідэалогію, у прыватнасці марксізм. Што ж знайшлося агульнага паміж нацыяналізмам і марксізмам-ленінізмам? На гэтае пытанне мы знаходзім станоўчы адказ. Абедзве ідэалогіі засцярагаюць ад адчуджэння чалавека, характэрнага для капіталістычных краін. Нацыяналісты як і камуністы змагаюцца за лепшае будучае сваёй дзяржавы, дабрабыт свайго народа для іх — першасная задача. На платформе супрацьдзеяння рацыянальнаму, мондыялістычнаму грамадству, характэрнаму для Захада будуецца марксісцкі нацыяналізм.
Распад сусветнай камуністычнай сістэмы нарадзіў новы від нацыяналізму — посткамуністычны, які розніцца ад нацыяналізму папярэдняга перыяду. Ён характарызуецца тым, што краіна, якая нядаўна яшчэ была камуністычнай, прымае палітычны курс і ідэалогію здольныя забяспечыць нацыянальныя інтарэсы гэтай краіны.
У манаграфіі ўпершыню зроблена спроба фармалізаваць класіфікацыю сучасных палітычных ідэалогій. За аснову быў узяты метад функцыянальнай залежнасці трох асноўных, на думку аўтара, фактараў: характар эканамічных стасункаў, ступень дэмакратычнасці пануючага рэжыму і ступень адданасці нацыянальнай ідэі. Усе існуючыя ідэалогіі ў той ці іншай ступені надаюць больш ўвагі аднаму з гэтых фактараў, не ігнаруючы, аднак, двух іншых.
На першай класіфікацыйнай схеме (схема 5) у плоскасці васей X — Y (Х — вось фактара свабоды эканамікі, Y — вось фактара свабоды асобы) у выглядзе умоўных авалаў і сегментаў іх перасячэнняў намалёваны фігуры 1-11, якія адлюстроўваюць асноўныя палітычныя ідэалогіі Еўропы.
Другі варыянт класіфікацыі дадзены на схеме 6, дзе вось Х, як і на папярэдняй схеме, адлюстроўвае эканамічны фактар, але па восі Y — адкладваюць ужо колькасна выражаную ступень успрыняцця нацынальнай ідэі.
Прапанаваная методыка класіфікацыі палітычных ідэалогій можа быць выкарыстана пры аналізе палітычных працэсаў любых краін. На схеме 7 прапанаваны метад выкарыстоўваецца пры разглядзе сучаснага стану асноўных ідэялагічных плыняў на Беларусі, а таксама паказана іх узаемасувязь з галоўнымі палітычнымі беларускімі партыямі.
Асобны раздзел манаграфіі прысвечаны тыпалогіі нацыяналізмаў.
Існуе некалькі падыходаў да згаданай праблемы. Адзін з іх дастаткова аргументавана распрацаваны П. Сугарам і вылучае чатыры тыпы нацыяналізму: буржуазны, бюракратычны, папулісцкі і арыстакратычны. Буржуазны і бюракратычны нацыяналізмы адметныя для краін Заходняй Еўропы — Англіі і Францыі і іншых. Папулісцкі (народны) нацыяналізм праяўляўся ў Сербіі і Балгарыі. Гэты тып нацыяналізму зыходзіць з ніжэйшага духавенства і сельскіх мас. Арыстакратычны нацыяналізм характэрны для Польшчы і Венгрыі, ён сфармаваўся ў ХІХ ст. і праіснаваў да канца ІІ-й сусветнай вайны.
Найбольш распаўсюджаная тыпалогія нацыяналізму — дзяленне на культурны і палітычны нацыяналізм. Культурны нацыяналізм патрабуе захавання адметнай культурнай нацыянальнай спадчыны, адказны за стварэнне нацыянальнай літаратурнай мовы. Галоўнейшая задача культурнага нацыяналізму — абарона нацыі ад асіміляцыі яе з іншымі. Палітычны нацыяналізм ставіць сваёй першаснай мэтай стварэнне незалежнай дзяржавы на падставе агульнанацыянальнай еднасці.
Культурны і палітычны нацыяналізм — два бакі адной з’явы — нацыяналізму ў яго поўным аб’ёме. Іх агульны ідэал — грамадзянскі дзяржаўны лад для адукаваных грамадзян, аб’яднаных агульнымі законамі, якія забяспечваюць правы грамадзян.