Спрабавалі некаторыя словы насуперак:
- Як жа так: брыгаду ды тваім імем? Каб сам ты брыгадзе імя даваў?
Нават вызверыўся:
- А якая да таго каму справа? Калі на худое, дык слухаюць, гады... паслухайце ж і на добрае...
Не знайшліся адказаць чым. Здаўся рур, пайшлі на работу філоны. Шаптаў каторы:
- Ну і дзялы, праз Андрэя Андрэевіча ўліплі, зашыліся. На гармонь чалавек хварэе, а ты клопат май...
- Не ў гармоні адной, чалавеча, справа.
Пайшла слава пра фалангу Андрэя Андрэевіча. Баявая фаланга, брыгадзір найпершы. Спрабавалі спачатку пакпіць каторыя, пасміхаліся ў вусы:
- Шырмачы ў работу ўкінуліся, здох у лесе мядзведзь, няйначай...
- Ручкі белыя ў гліну не ўмажце, каменьчыкамі не падрапайце, няспрытна па кішэнях рукой мазалёвай лазіць...
Агрызаліся. А хутка кінулі, бо ніхто больш не смеў лезці ў вочы сляпіцаю, калі працэнты ўгару палезлі ды суседнія брыгады пачалі непакоіцца:
- Чорт вас ведае, скуль што бярэцца. Прасядзелі сіднямі на руры, і на табе, на лініі перадавыя...
Слухаў Андрэй Андрэевіч, у вус пасміхваўся. Ужо тыдні два, як гармонь за ім - спецыяльны быў конкурс у клубе, хто ж устаяць змог супроць рук яго, да гармоні ўліплых. Гармонь - за ім, пярвейшы брыгадзір - за ім, два партрэты ў розных газетах - за ім. Развясёлая братва - і ім гармонь з галасамі сярэбранымі. Ды што гармонь. Вот сядзяць вечарамі, па пальцах лічаць, загінаюць гэтыя пальцы з свежымі мазалямі:
- Раз - гармонь наша...
- Два - ударнічкі...
- Тры - уніз адсідка пайшла...
- Чатыры - і на курсы каторыя, будуць майстрамі...
- Пяць - хіба ж контрыкам мы папусцімся, каб яны на рабоце ды першымі...
- І шэсць - з піражкамі... усё для нас, для ўдарнікаў.
Невялікі піражок той, а вяліка павага, дорага слова ўважлівае. І тое слова ўдарніку.
І толькі гэта на новыя капылы ўзбіліся, жытку сваю пачалі кроіць, як выйшаў канфуз з Андрэем Андрэевічам, праз гармонь яго, праз галасы: адклеіліся два - басовы і адзін альтовы. Невялікі, здаецца, і клопат, пусцяковіна, можна сказаць: узяў іх, галасы тыя, ды прыклеіў. Андрэй Андрэевіч так і надумаўся, ды проста з работы на склад, да майстра сіговага, да Апацея Еўдаксеевіча - павінен на складзе клей быць, звычайны гуміарабік па канцылярскіх справах - галасы ім падклеіць у самы раз. Як быў на рабоце на дамбе - у гліне, у зямлі, брызентавая спяцовачка на ім памятая, мазалём зашмальцованая, - так і сунуў на склад. Завіхаліся людзі на ім. Апацей Еўдаксеевіч важна пахаджваў, казліную бародку пашчыпваў, павучаў, як сігоў капціць, пакаваць як у скрынкі іх. Зірнуў на яго Андрэй Андрэевіч - «іш ты гніда» - ды з просьбаю:
- Вот што, купец, да зарэзу мне клей патрэбны, адпусці каплі з тры...
Тут Апацей Еўдаксеевіч старога знаёмага ўгледзеў. Спалохаўся нават, успомніўшы пра гармонь, пра чортаву плеш. Але на складзе людзі былі. І спяцовачка на Андрэю Андрэевічу ў зямлі, памятая спяцовачка, немудрашчая, у кожнага рабочага такая адзежынка, а рабочых тых тысячы - у зямлі капаюцца, канал рыюць. І раз людзі на складзе, раз спяцовачка тая зашмальцованая, немудрашчая, ды абіды к таму, крыўды старыя за чорта лысага, за купецкую плеш, - усміхнуўся ў душы Апацей Еўдаксеевіч:
«А зламалі цябе, гада... здалася птаха бальшавічкам, падрэзалі вуркагану крыллі...»
Усміхнуўшыся ды набраўшы віду начальніцкага, важнецкі ўголас:
- А няма ў мяне клею... завода ў мяне няма клеевага для кожнага прахадзяшчага, для кожнага, можна сказаць, шырмача...
Яшчэ далей хацеў сказаць, але змоўк, папярхнуўся, угледзеўшы злавесны цень на твары Андрэя Андрэевіча - сігануў той цень праз шрам і схаваўся дзесьці пад густымі расніцамі насупленага твару. Задам, задам, пасунуў глыбей у склад - нязручна з ім, авантурнікам. Але людзі ў складзе - і страх развеяўся. Мармытнуў:
- Ідзі, ідзі... Нечага тут анцімоніі з клеем разводзіць.
Нічога не сказаў Андрэй Андрэевіч, счарнеў увесь ды, як цёмная хмара, пасунуў за дзверы і пайшоў спакваля да барака.
Думаў усё.
І калі чорная ноч ахінула баракі, калі роўны храп распасцёрся пад высокую столь - сон салодкі змарыў спрацаваных каналаармейцаў, - нацягнуў асцярожна чабаты Андрэй Андрэевіч, паклаў у кішэню прыпасены ржавы цвік, выйшаў, крадучыся, з барака і пасунуў, як цень, да сасонніку, да азёрнага берага, дзе склад, дзе капцільня, дзе былы купец астраханскі - ружовая лысіна - Апацей Еўдаксеевіч.
Клею ўкрасці пайшоў.
Доўга поркаўся ля дзвярэй, ля замкоў немудрашчых, калупаўся цвіком іржавым. Калупаўся і лаяўся:
- Гэтак і пра рамяство забудзешся... Як арэх, паддаваліся колісь любыя замкі...
Раскалупаў. Ціха звякнулі два замкі, што на складзе. Увайшоў, запалкай чыркнуў, абышоў сталы. Цэлую бутлю клею знайшоў на адным.
- На чорта яна мне здалася, цэлая...
Шукаў з запалкай пляшачкі малай, каб порцыю клею адліць. Ступаў крадучыся, каб не рыпнулі палавіцы, рыпам сваім не выдалі б чабаты: за сцяной за пярэбаркай быў ціхі храп - спаў Апацей Еўдаксеевіч, колішнія параходы сніў, караваны лавецкія, астраханскія, волжскія берагі, жытку волжскую сніў, купецкую тую, шырокую.
Сніў ды кідаў спрасонку:
- Гэй, ты, чалаве-е-к...
Уздрыгваў тады Андрэй Андрэевіч, ды сэрца сцінала салодкім зудам, старым, пражытым, даўно зведаным. Захліпалася і ныла сэрца ў тым зудзе: «Эх ты, ночка, да ночка, да цё-о-мная... Цё-о-мная да глыбокая...»
Пра клей аж забыўся. Хіба ночы такія ды клеем паскудзіць. Размяў вольным рухам старыя плечы, ля паліц, ля сцен прайшоўся, вочы ў святле празрыстым, запалкавым разгарэліся. Аж звон у вушах, пра старую тую ночку, да ночку, да цё-о-мную... Цё-о-мную да глыбокую... Чаго, чаго не навалена тут ля сцен: адных адзяялаў аж адзінаццаць, да прасцірадлы, да ручнікі, спяцовачкі новыя для сплаўшчыкаў лагерных прыпасеныя... Цукру мяшкі, сёе-тое яшчэ з харчу лагернага. Прыгледзеўся да тых адзяялаў, рукой гаспадарчаю ў кучу склаў, старанна звязаў у тугі вузел, каб не рассыпаліся, не згубіліся. Сёе-тое з харчу паклаў, узважыў на рукі - у самы раз як данесці. Прыслухаўся да храпу за пярэбаркай, і сверб праняў рукі. Ціха зайшоў, запалкай чыркануў. Ружовая лысіна, у падушку ўмятая, бледна паблісквала пад запалкавым святлом, адтапыраныя старэчыя вусны слюнявіліся, нос храпеў з посвістам старым, з захліпінай.
- Іш, гніда, раскапусцілася... У самы б раз па ружоваму цемені стукнуць... За шырмача... Ды ладна... Жыві, задрыга старая, рук сваіх паганіць не буду... І так з цябе хопіць, памятаць будзеш...
Не сцярпеў толькі ў адным: цэлую бутлю клею выліў акуратна пад адзяяла, на падушку, на сарочку тую, на штонікі на купецкія.
- Ведаў каб, як дзярма шкадаваць... Будзеш зубамі адгрызаць, ірад бога не нашага... Іш ты, бюракрат пляшывы...
І пайшоў за пярэбарку, вузялок з адзяяламі падкінуў на плечы, крактануў разы са два і пайшоў у ноч, у цемень, прыбаўляючы кроку. Пайшоў у бок ад баракаў, тропкамі тайнымі, няходжанымі, праз лясную глухамань, праз балоты, праз сівыя валуны да імшарыны, папяваючы песню тую пра ночку, да ночку, да цё-о-мную, цё-о-мную да глыбокую...
Два дні і дзве ночы не было Андрэя Андрэевіча. Брыгадзірава гармонь ляжала на нарах, цьмяна паблісквала асірочанымі галасамі, наганяючы сум на ўдарнічкаў: туфтачэй былых, філонаў учарашніх. Не было ў іх руках таго спрыту, умельства, каб прайсціся сярэбранымі галасамі, пра яблычка галасамі тымі ўдарыць, ногі настроіць на польку-кадрыль. І не да яблычка было, не да кадрылі...
- Брыгадзір уцёк... Перад контрыкамі цяпер канфуз, як даведаюцца... Перад кратамі землянымі - перад кулакамі знявага...
І вечарам познім, калі масціліся ўдарнікі на сон, заявіўся ў барак Андрэй Андрэевіч, як з неба ўпаў, нечакана. Узрадаваліся, узрушыліся, насустрач кінуліся. Грымнулі вясёлае «ўра», вітаць кінуліся і аселі. Асекліся. П'яны быў брыгадзір. Нахохлены, шэрая цвецень шчок была нерухомай. Быў ён нябрыты, ускудлачаны, матляліся лапікі спяцовачкі - у пух і ўдрызг пайшла яна, немудрашчая, брызентавая. Відаць, у лесе туляўся, аціраў галлё, прадзіраўся праз параснік, праз чашчобу. Ішоў паміж нар, хістаўся, хапаўся рукамі за перакладзіны нар, агрызаўся на ўсіх: