Сэрца ў Валі - маленькае сэрца. Таму ў ім не знойдзеш ні вялікіх таямніц, ні крыўд балючых, ні жыццёвага суму. Усё гэта ўласціва людзям, якія працярэбілі сцежкі доўгія па зямлі, заслалі іх дзесяткамі год.
Ну хоць бы татка Валі - стары гутняк Антось. У яго і вочы не свецяць - няма бляску ў іх. Дзіва, дзе ж яму быць - не год і не два выдзьмухвае Антось бліскучыя, як жар, і залатыя, як сонца, бутэлькі. Залатыя таму, што гарачыя, гарачыя, як тое пекла аграмадністай печы, дзе варыцца шкло.
Дзе ж бляску тут быць у вачах, калі шосты дзесятак сеў на стары каршэнь, сагнуў хрыбет дугою нягнуткай?
А Валі што...
Вы бачылі лён на палях, калі ён цвіце? Ветрык ціхі павее - усходзяцца сінія хвалі, сыплюцца пялёсткі сінія на пахучыя межы. Такія ж Валіны вочы. Сінія-сінія. А калі засмяецца Валя ці гляне гэтак трошачкі злосна - тады, здаецца, сыплюцца з воч яе пялёсткі сінія ці сінія іскры. Такія ўжо вочы...
А льняныя валасы Валіны, асабліва калі сонца заблытае ў іх свой прамень? Яны ззяюць тады агняцветнымі карункамі, будзяць радасць у старога таткі, гоняць з твару жыццёвы сум усмешкаю цёплай, айцоўскай. І калі пасля полудня пацалуе Валя знянацку татку ў шчаку і пабяжыць, заскача па старым пакойчыку, Антось усміхнецца, галавой паківае дый скажа:
- Ах ты мая каза-дераза, непаседа ж ты мая дарагая. Непаседлівая, неўгамонлівая... - І, памаўчаўшы крыху, дабавіць: - Ёрзкая ты ў мяне, браце, дзяўчына. Не нажыць бы бяды часам... Молада-зелена.
Так, молада-зелена...
Молада, як пахучыя вятры вясновыя, поўныя гуду жыццёвага, перазвону палёў і лясоў - перазвону птушынага, срэбнага. Зелена, як тыя лісточкі прыбярыхі-бярозкі, як тыя лугі-мурагі са сваімі мядовымі кветкамі... Вунь яны, палі-лугі, параскінуліся за ракой неабдымным абрусам, а на ім узоры: цвітуць-расцвітаюць раннія лугавыя краскі - жаўтацвет, кураслеп... Аж уваччу ад яго пярэсціцца.
«Як у Яшкі вяснянкі - гараць, не згасаюць... А дурань Яшка...»
Гэтак думае Валя, седзячы ў канторы завода, паклаўшы пальцы на абшарпаныя клавішы «Ундэрвуда». Яна машыністка. У канторы служыць, у канторы гуты. Кантора вокнамі глядзіць на раку, на шырокі луг. А там вясна, там сонца сее жменямі свае шчырыя ласкі, абуджае зямлю да жыцця, да цвіцення. І жыве зямля. Паглядзі на далёкае поле і заўважыш - трапяткое дыханне зямлі струменіць паветра, нібы разлілі гарачае шкло, і павісла яно над зямлёй, празрыстае, трапяткое, жывучае.
І ў кантору лезе сонца назолай, забіраецца ў Валіны косы, пускае зайчыкі ад «Ундэрвуда» на шэрыя сцены, на столь, на плакаты, партрэты. Добрае сонца, ды далёка. Яно - за акном, за ракой, на неабсяжных блакітных прасторах.
А тут «Ундэрвуд». Зафарбаваны пальцы. І клавішы спіс выбіваюць. Бач, палучка хутка, трэба ведамасць для канторы, па ёй атрымліваюць грошы і татка, і рабочыя ўсе, і... Яшка.
«Дурань Яшка...»
Няхай сабе і так, няхай сабе Яшка і дурань, але ўсё ж ткі ён Яшка, і імя яго так старанна выбіта на машынцы і нават падкрэслена крыху.
«Трэба ножычкам падчысціць пасля. А то яшчэ падумае, што... у голаў сабе чаго забярэ... Дурань».
Вядома, дурань... Колькі дзён ужо, а на вочы - ні разу... Хоць бы слова, ці што - анізвання. Падумаеш, хіба толькі ён адзін - хлапцамі плот гарадзі. На заводзе не адаб'ешся ад іх, не адчэпішся. Праўда, у Яшкі вочы... Ат, што там вочы, ну шэрыя вочы, звычайныя. Голас... і голас звычайны. А рукі? Барані Божа, што за рукі - на граблі падобны... Ат, дурань, чысты дурань. А гаворыць, ах, як ён добра гаворыць, і словы такія - так прыемна іх слухаць... Тады цёпла неяк робіцца на душы і хочацца паглядзець яму ў вочы, у цёплыя шэрыя вочы. А ён паглядзіць так, крышачку вока прыжмурыць, і затрапечацца сэрца, маленькае Валіна сэрца... Ну дурань, ясны дурань...
- А як у вас ведамасць?
Гінуць зайчыкі на сцяне, за вясновыя хмаркі хаваецца сонца, па спіне халадок прабягае.
- Ведамасць? От зараз...
- Ну-ну, запрацаваліся? Аб чым гэта вы думалі, Валя? Я ж бачыў, заглядзеўся на вас тут.
- Толькі і справы вам, таварыш дырэктар, на мяне глядзець... Гэта я вось аб чым... Па якому разраду паставіць рабочага новага?
- А там жа спіс ёсць.
- А-а... спіс... то добра... Я хуценька скончу.
- Ну-ну, канчайце, ды можна і дахаты скора, субота сёння... скончым раней.
Машынка акуратна выстуквае літары, разам з машынкай стукае сэрца. Стукае ўпарта, настойліва, нібы выскачыць хоча з цеснае клеткі. А чаму, з якое прычыны?
«Глядзіць, не глядзіць? - думае Валя. - Глядзіць, мусіць, бо неяк сядзець нязручна, пад табой нібы ходзяць спружыны, а за плячмі халадок павявае, той халадок, калі глядзіць табе хто-небудзь у спіну, сочыць за табой ззаду».
І, пераблытваючы спіс, Валя асцярожна і хуценька азіраецца, і адразу ўся - макаў цвет, цвет чырвоны.
«Ізноў... Ну чаго яму трэба... - думае Валя пад стук машынкі. - Каторы раз... Вось уныпіць вочы, і хоць бы што. Нібы яму і працы няма, ці што, як толькі ўглядацца ў мае косы».
Валя асцярожна папраўляе рукаў свае чырвонае блузкі. Не паспела раніцой зашыць маленькае дзірачкі, заўважыць яшчэ. «А якая яму, паміж іншым, справа да майго рукава... Вось дурная... Але, мусіць, валасы раскідаліся - ото гора з гэтымі шпількамі!.. А ён усё, пэўна, углядаецца... Ой, скончыць бы ўсё хутчэй ды дамоў...»
Гудзіць гудок над палямі і лясамі, рвецца несупынны ў акно, заліваецца медзяным голасам, нібы гудам сваім зацямніць хоча сонечны бляск. Але навошта? Гудок і сонца - добрая справа, асабліва пад вечар. За гудком - дамоў, за гудком - полудзень, за гудком - яшчэ паўдня сонечнага. На тое субота.
«...Усё тое добра, што мае добры канец. А чым ён кепскі? Замялося старое ў завірухах, у жыццёвых завеях замялося - канцы схаваны... Не знойдзеш іх, не патрапіш на сляды старыя. Мо сам і патрапіш - другім у недагадзь... Канец пекны - дырэктарам завода стаў, чаго болей трэба... Ну чаго ж трэба болей? Ды пры нашым жыцці, ды пры нашым быцці!
Канец добры...
А мо і не канец? Мо гэта пачатак слаўны?
«На бязрыб'і і рак рыба», - казаў калісьці паважаны папаша.
Так, на бязрыб'і... На бязрыб'і нашым, на нашай бязладзіцы, на нашым веку сумным, часе кручаным... Так, на бязрыб'і... Не адзін жа завод у акрузе. Вунь трэст ёсць. Было б жаданне ды здольнасць... А здольнасць, ого, яе хопіць, як хапала дагэтуль. Толькі б смеласці болей, паболей адвагі - усё будзе тваё, чаго ні захочаш.
«Смеласць гарады бярэ» - так казаў калісьці паважаны папаша.
Так, гарады... Гарады і смеласць... Не, папаша, не ў смеласці справа, здаецца. У гарады, дружа, не суйся пакуль - прышчэмяць нос.
Прышчэмяць...
З галавой адарвуць...
Адарвуць...
Не памілуюць...
Па галоўцы цябе не пагладзяць...
Ат, што гэта я? Раскіс, абмяк, нібы нелюдзь якая...
Жыві, пакуль жывецца... Вышэй жа галаву, жыццё на прыцэл, дарагі мой, а там... там... далей хоць трава не расці...»
Устаўшы з канапкі, дырэктар завода, Анатоль Іванавіч, нервова захадзіў па сваім пакойчыку. Вячэрні вясенні змрок уліваўся праз вокны, абдымаў вільготнымі пахучымі хвалямі сцены, падлогу, запаўняў увесь пакойчык нечым нез'яснімым, дзівосна-трывожным, як глыбокая сінь неба, як гэта суцішная бярозка, ля якой гудуць струною кволай хрушчы - чмялі вясенняга вечара.
Змрок вясенні, зялёны крыштальны змрок так бадзёрыць душу чалавека, бадзёрыць, уздымае сэрца, будзіць мары, узнімае іх з-пад рыззя і бруду штодзённых клапот і сумятніны.
На душы адлягае тады, яна мякчэе, робіцца чулай...
А за акном, за ракой мітусіліся зоры і заглядаліся ў рэчку, купаліся ў ёй і расплываліся срэбнымі дрыжачымі плямамі. І адна ад усіх яскравей - гарыць, не згасае, пераліваецца адценнямі рознымі ў далёкай цемрадзі неба.
«Твая зорка, - успомніў Анатоль словы маткі. - Твой лёс... Твая!» - усміхнуўся.
Вунь крумкаюць жабы ў балоце і ў рэчцы, іх крумканне мякка пружыніць паветра. Прыемна прыслухоўвацца да жаб'іх песень сакавітых, напорыстых песень.
Пяюць, бо на іх свецяць вясеннія зоры і іх пільнуюць вясеннія чары-зачары...