— Трэба неяк спускацца, — сказала Ільга ваўку, не паварочваючыся, бо не хацела, каб з'едлівы паэт пабачыў яе твар. Ціхенька пацягнула носам і крадком падцерла далонню край правага вока, востра ненавідзячы сябе — за такую нікчэмную слабасць, за няздатнасць нават памерці, як належыць.
— Не плач, чалавечае дзіця.
Ільга непрыязна пакасілася цераз плячо. Йурай паспеў скінуць ваўчынае футра, стаяў побач, абтрасаючы ігліцу з доўгіх вышываных рукавоў, і ад яго постаці між цёмных ялін разыходзілася слабое залацістае ззянне.
— Я і не плачу, — глуха сказала яна.
— Вядома, — рахмана пагадзіўся паэт. — Ты ж памятаеш, што я абяцаў дапамагчы тваёй песні?
— Але гэта ніякая не песня, — у Ільгі задрыжалі вусны. — Гэта ўсё праўда, чуеш ты, звар'яцелы не-людзь?! Праўда! І агонь — праўда, і кроў, і... смерць!
Пад павекамі самі сабою ўскіпалі слёзы, ліліся па шчоках — гарачыя, балючыя. Плылі да падбароддзя, апякаючы, джалячы, зрываліся на кальчужны каўнер, бездапаможна слізгалі на грыф паэтавай лютні.
— Вядома, — мякка паўтарыў Йурай. — Гэта ўсё — праўда, Ільга. Але чаму песня не можа быць праўдаю, а праўда — песняю?
Ён зноў гаварыў так, быццам ўсё было зразумела з самага пачатку. Ільга ўсхліпнула, сутаргава ўцягнула ротам паветра.
— І што мне рабіць? — спытала з горыччу.
— Быць у маёй песні, чалавечае дзіця, — проста адказаў Йурай. Зрабіў крок да заплаканай дзяўчыны, амаль бязважкім дотыкам змахнуў з яе шчакі апошнія слязінкі. Асцярожна, быццам прымаў немаўля, падхапіў з яе рук сваю лютню, правёў рукою па спеўных струнах, расквеціўшы яловую цішыню.
— Ага, толькі і ўсяго? Ці мо яшчэ што? — са змрачнаватай усмешкаю пацікавілася Ільга. Слёзы ўжо не кіпелі ўнутры, замкнёныя, забітыя, схаваныя як глыбей, таму апаленая памяць болей не смылела так невыносна.
— А гэтага — досыць, — з непахіснаю упэўненасцю адгукнуўся паэт. Усміхнуўся востра, выскаліўшыся амаль па-воўчы, задзірліва і жыццярадасна.
І Ільга зноў, нечакана для сябе самой, нават насуперак уласнай волі, насуперак уласным бязрадасным прадчуванням, насуперак усяму на свеце яму паверыла. Проста не змагла гэтай яснай усмешцы і светлым вачам не паверыць.
Можа, гэтага сапраўды было — досыць.
Над левым плячом Йурая загарэўся кволы зеленаваты агеньчык. Задзынкаў ціха, павольна плаваючы ў паветры ўверх-уніз, абсыпаў бляклым святлом цёмныя яліны, неяк выхапіўшы з ляснога паўзмроку ўсё да апошняй галінкі, да апошняга каменя ці кораня на сухой зямлі. Браты гэтага агеньчыка, такія ж халодныя, запаліліся, задзынкалі, перагукаючыся, паплылі далей, пазначаючы сцежку.
Сцежка ішла пад адхон — паступова, нетаропка. Дрэвы, старыя, моцныя, прагна ўпіваліся каранямі ў глебу, абступалі, варожа ціснулі з бакоў і зверху. Ад гэтай цеснаты, ад цяжкога паветра, напоенага водарам смалы, рабілася трохі ніякавата. Калматыя цені ад яловых лап дрыжэлі ў няпэўным святле, падбіраліся бліжэй, быццам хацелі ўхапіць. Праз якую сотню крокаў у Ільгі ацяжэла галава, і падавалася, што ўсё гэта — адзін страшны сон пра бясконцы цёмны лес, якому ні пачатку няма, ні канца.
Йурай лёгкаю хадою бязгучна ішоў наперадзе і, не зважаючы на варожыя цені, гаварыў. Голас яго сплятаўся з галасамі чароўных агнёў, расцякаўся між дрэў, падганяў ачмурэлую Ільгу і занепакоеную пярэстую.
Гаварыў ён пра самыя дзіўныя рэчы: пра даўнія-даўнія часы, калі твар гэтай зямлі быў зусім іншы, калі шляхі рэк пралягалі іначай, калі даліны мерылі цяжкімі крокамі, скаланаючы зямлю, нябачаныя звяры.
Дзікая Пушча была зусім маладая, сягала ад свінцовых хваляў Паўночнага мора да шумнай салёнай вады на поўдні. Пушча поўнілася галасамі і рухам, поўнілася новым таямнічым жыццём.
А пасля прыходзілі на снежных крылах завей доўгія-доўгія зімы, і пад халоднымі зорамі лёд наступаў з далёкіх адгор'яў, несучы за сабою выгнаннікаў гор — валуны. Лёд глыбока ўразаўся ў цела зямлі, перакройваў па-свойму — і вырасталі ўзгоркі, і распаўзаліся яры, і ўзнікалі з расталага лёду азёры, а валуны, поўныя вечнага суму па згубленых вяршынях, заставаліся на варце новага ладу, урасталі ў зямлю.
Ільга слухала. Перад сівою даўніною схілялі галовы непрыязныя чалавеку дрэвы, і дыхаць было лягчэй, і крокі нанізваліся адзін за другім, нібы пацеркі на доўгую-доўгую нітку.
— Адкуль ты ўсё гэта ведаеш? — падала голас дзяўчына. Выйшла сіпата, нібы маўчала з тых самых спракаветных часоў. Йурай толькі засмяяўся і адказваць не стаў.