...Я перачытаў зараз усё вышэйпададзенае і адчуў раптам смутную асьцярогу, што мяне няправільна зразумее сучасны чытач, чытач канца XX — пачатку XXI стагодзьдзя.
Па-першае, у чытача магло зьявіцца ўяўленьне, што АБС увесь гэты час толькі тым і займаліся, што бегалі па рэдакцыях, кленчылі іх напрамілы бог надрукаваць, рыдалі адзін аднаму ў камізэльку і, рыдаючы, нявечылі ўласныя тэксты. То бок, зразумела, усё гэта было насамрэч — і бегалі, і рыдалі, і нявечылі, — але гэта займала толькі малую частку працоўнага часу. Як-ніяк менавіта за гэтыя месяцы напісаны быў наш першы (і апошні) фантастычны дэтэктыў («Гатэль „Ля загіблага альпініста“»), пачатая і скончаная аповесьць «Малыш», пачаты наш «таемны» раман «Горад прырэчаны» і закончаныя ў чарнавіку тры часткі яго, задуманы і пачаты «Пікнік на ўзбоччы». Так што рыданьні рыданьнямі, а жыцьцё і праца ішлі сваім парадкам, і некалі нам было сумаваць і ламаць рукі «ў сьмяротнай тузе».
Цяпер па-другое. Па-другое, згадалася мне апавяданьне вядомага пісьменьніка Сьвятаслава Логінава («раптоўнага патрыярха айчыннай фэнтэзі»), як ён выйшаў у этэр нядаўна перад цяперашнімі школьнікамі, спрабаваў, у прыватнасьці, уразіць іх уяўленьне тымі неверагоднымі і недарэчнымі цяжкасьцямі, зь якімі сутыкаўся пісьменьнік сярэдзіны 70-х, і нечакана пачуў з шэрагаў зьдзіўленае: «Калі было так цяжка друкавацца, што ж вы не арганізавалі ўласнага выдавецтва?..» Сёньняшні чытач проста ўявіць сабе ня можа, як было нам, шасьцідзесятнікам-сямідзесятнікам, як бязьлітасна і бяздарна ціснуў літаратуру і культуру наогул усемагутны партыйна-дзяржаўны прэс, па якім вузенькім і хісткім масточку даводзілася прабірацца кожнаму пісьменьніку, які сябе паважаў: крок направа — і там чакае цябе сямідзесяты (або дзевяносты) артыкул КК, суд, лягер, псыхушка; у лепшым выпадку — занясеньне ў чорны сьпіс і выдварэньне за межы літаратурнага працэсу гадоў гэтак на дзесяць; крок налева — і ты ў абдымках жлобаў і няздараў, здраднік сваёй справы, каўчукавае сумленьне, юда, лічыш-пералічваеш паганыя срэбранікі... Сёньняшні чытач зразумець гэтых дылемаў, відаць, ужо ня ў стане. Псыхалягічная прорва паміж ім і людзьмі майго часу ўжо расчынілася, цяжка разьлічваць запоўніць яе тэкстамі накшталт маіх камэнтароў, але ж іншага спосабу не існуе, ці ня праўда? Свабода, яна як паветра або як здароўе, — пакуль яна ёсьць, ты яе не заўважаеш і не разумееш, як гэта — безь яе або па-за ёй.
Існуе, праўда, меркаваньне, што свабода нікому й не патрэбная — патрэбнае адно вызваленьне ад неабходнасьці прымаць рашэньні. Гэтае меркаваньне цяпер даволі папулярнае. Бо сказана: «Часьцей найлепшы від свабоды — свабода ад турботаў». Магчыма, магчыма... Але гэта, зрэшты, тэма зусім іншае размовы.
Б. Н. Стругацкі
Пра аўтараў
Аркадзій Натанавіч (28.08.1925, Батумі — 12.10.1991, Масква) і Барыс Натанавіч (15.04.1933, Ленінград — 12.11.2012, Санкт-Пецярбург) Стругацкія — савецкія і расейскія пісьменьнікі, клясыкі сучаснай навуковай і сацыяльнай фантастыкі. Большасьць твораў напісаная імі ў суаўтарстве. Кнігі Стругацкіх былі перакладзеныя на шмат моваў, сярод расейскіх фантастаў яны бясспрэчна зьяўляюцца найбольш вядомымі.
Кніга «Населены востраў», напісаная ў 1968 годзе, належыць да сэрыі «Сьвету Полудня». Гісторыя публікацыі кнігі была даволі складанай. З-за патрабаваньняў савецкай цэнзуры першая публікацыя сур’ёзна адрозьнівалася ад пачатковага рукапісу. У 1991 годзе быў выданы аўтарскі варыянт, найбольш блізкі да арыгіналу.