— Бо мне стала ясна, што гэта ня вырадак.
— Адкуль жа гэта стала вам ясна? — спытаў ротмістр, а затрыманы нерухома стаяў, склаўшы рукі на магутныя грудзі, і пазіраў то на яго, то на Зэфа.
Зэф сказаў, што растлумачыць будзе цяжкавата. Па-першае, гэты чалавек нічога не баяўся і не баіцца. Далей: ён зьняў з вогнішча поліўку і ад’еў роўна траціну, як і належыць таварышу, а перад гэтым крычаў у лес, мабыць, клікаў, адчуваючы, што мы дзесьці паблізу. Далей: ён хацеў пачаставаць нас грыбамі. Грыбы былі атрутныя, і мы іх есьці ня сталі і яму не далі, аднак ён відавочна парываўся нас пачаставаць, відаць, у знак падзякі. Далей: як добра вядома, аніводны вырадак па сваіх фізычных здольнасьцях не пераўзыходзіць нармальнага кволага чалавека. Гэты ж па шляху сюды загнаў мяне як хлапчука, ішоў праз буралом, нібы па роўным месцы, праз равы пераскокваў, а потым чакаў мяне на тым баку і ў дадатак невядома навошта — з зухаватасьці, ці што? — хапаў мяне часам у ахапак і прабягаў са мной крокаў па дзьвесьце-трыста...
Пан ротмістр слухаў Зэфа, усім выглядам сваім паказваючы глыбокую ўвагу, але ледзьве Зэф замоўк, як ён рэзка павярнуўся да затрыманага і ва ўпор прабрахаў па-ханційску:
— Вашае імя? Чын? Заданьне?
Гай захапіўся спрытам прыёму, аднак затрыманы відавочна не разумеў і ханційскай. Ён зноў паказаў свае цудоўныя зубы, пастукаў сябе па грудзях, сказаўшы: «Мах-сім», тыцнуў пальцам у бок выхаванца, сказаўшы: «Зэф», і пасьля гэтага пачаў гаравыць — павольна, зь вялікімі паўзамі, паказваючы то ў столь, то ў падлогу, то абводзячы рукамі вакол сябе. Гаю здавалася, што ў гэтай прамове ён улоўлівае некаторыя знаёмыя словы, але гэтыя словы ня мелі ані да справы, ані адно да аднаго ніякага дачыненьня. «Лоужак... — казаў затрыманы, а потым: — Хуры-буры, хуры-буры... Чарфяк...» Калі ён змоўк, капрал Варыбобу падаў голас.
— Па-мойму, гэта спрытны шпіён, — заявіла старая чарніліца. — Трэба было б далажыць пану брыгадзіру.
Аднак пан ротмістр не зьвярнуў на яго ўвагі.
— Вы можаце ісьці, Зэф, — сказаў ён. — Вы праявілі стараннасьць, гэта вам залічыцца.
— Шчыры дзякуй вам, пане ротмістру! — раўнуў Зэф і ўжо павярнуўся быў, каб ісьці, але тут затрыманы раптам выдаў нягучны вокліч, перагнуўся цераз бар’ер і схапіў пачак чыстых блянкаў, што ляжалі на стале перад капралам. Стары хрэн перапалохаўся да сьмерці (тожа мне, гвардзеец), адхіснуўся і шпурнуў у дзікуна пяром. Дзікун спрытна злавіў пяро на ляту і, прымасьціўшыся тут жа на бар’еры, пачаў нешта крэсьліць на блянку, не зьвяртаючы ўвагі на Гая і Зэфа, што схапілі яго за бакі.
— Зварот! — скамандаваў пан ротмістр, і Гай ахвотна падпарадкаваўся: утрымаць гэтага карычневага мядзьведзя было ўсё роўна, што спрабаваць спыніць танк, схапіўшыся за гусеніцу. Пан ротмістр і Зэф усталі па баках затрыманага і глядзелі, што ён там чыркае.
— Па-мойму, гэта схема Сьвету, — няўпэўнена сказаў Зэф.
— Гм... — адгукнуўся пан ротмістр.
— Ну вядома! Вось у цэнтры ў яго Сусьветнае Сьвятло, гэта вось — Сьвет... А тут мы, на яго думку, знаходзімся.
— Але чаму ўсё плоска? — недаверліва спытаў пан ротмістр.
Зэф паціснуў плячыма.
— Магчыма, дзіцячае ўспрыманьне... інфантылізм... Вось, глядзіце! Гэта ён паказвае, як сюды трапіў.
— Так, магчыма... Я чуў пра такое вар’яцтва...
У Гая, нарэшце, атрымалася праціснуцца паміж гладкім цьвёрдым плячом затрыманага і калючымі рудымі зарасьнікамі Зэфа. Малюнак, які ён убачыў, падаўся яму сьмешным. Так дзеткі-першакласьнікі малююць Сьвет: пасярэдзіне маленькі гурток, які азначае Сусьветнае Сьвятло, вакол яго — вялікая акружнасьць, якая пазначае Сфэру Сьвету, а на акружнасьці — тоўстая кропка, да якой толькі дамаляваць ручкі-ножкі, і атрымаецца «гэта — Сьвет, а гэта — я ». Нават Сфэру Сьвету няшчасны псых ня здолеў адлюстраваць правільнай акружнасьцю, атрымаўся ў яго нейкі авал. Ну ясна — ненармальны... І яшчэ намаляваў пункцірам лінію, якая вядзе з-пад зямлі да кропкі: вось-маўляў, як я сюды трапіў.
Між тым затрыманы ўзяў другі блянк і хутка накрэсьліў дзьве маленькія Сфэры Сьвету ў процілеглых кутах, злучыў іх пункцірнай лініяй і яшчэ дамаляваў нейкія закавыкі. Зэф безнадзейна сьвіснуў і сказаў пану ротмістру: «Дазвольце ісьці?». Аднак пан ротмістр не адпусьціў яго.
— Э-э... Зэф, — сказаў ён. — памятаецца, вы многа працавалі ў галіне... э... — Ён пастукаў сябе сагнутым пальцам па цеменi.
— Так, — пасьля паўзы, адказаў Зэф.