– Але што ўсё гэта значыць? – спытаў я.
Ён паказаў мне руку, і ў святле лямпы я ўбачыў, што два суставы параненыя і крывавяць.
– Як бачыце, гэта не пустыя дробязі, – з усмешкай сказаў ён. – Наадварот, усё так сур’ёзна, што можна застацца без рукі. Місіс Ўотсан дома?
– Не, яна паехала ў госці.
– Вось як… Значыць, вы адзін?
– Так.
– Тады мне будзе прасцей запрасіць вас на тыдзень на кантынент.
– Куды?
– Ды куды хочаце. Мне ўсё адно.
Ва ўсім гэтым было нешта дзіўнае. Выпраўляцца ў бязмэтны адпачынак не было звычкай Холмса, а нешта ў яго бледным стомленым твары сказала мне, што яго нервы напружаныя да мяжы. Ён злавіў у маіх вачах пытанне і, звёўшы кончыкі пальцаў і абапёршыся локцямі на калені, патлумачыў сітуацыю.
– Вы, відаць, ніколі не чулі пра прафесара Марыярці? – спытаў ён.
– Ніколі.
– Як гэта дзіўна, як неверагодна! – усклікнуў ён. – Цень гэтага чалавека накрыў увесь Лондан – і ніхто пра яго не чуў! Вось што робіць яго найвыбітнейшым злачынцам у гісторыі. Я з усёй сур’ёзнасцю сцвярджаю, Ўотсан, што калі б я перамог яго, калі б вызваліў ад яго грамадства, то лічыў бы, што дасягнуў вяршыні сваёй дзейнасці, і быў бы гатовы сысці на спачынак. Паміж намі: нядаўнія справы, у якіх я змог дапамагчы скандынаўскай каралеўскай сям’і і Французскай Рэспубліцы, забяспечылі мне магчымасць вярнуцца да мірных і прыемных заняткаў і засяродзіцца на хімічных даследаваннях. Але я не магу адпачываць, Ўотсан, не магу спакойна сядзець, пакуль ведаю, што такі чалавек, як прафесар Марыярці, беспакарана ходзіць лонданскімі вуліцамі.
– Дык што ж ён увогуле зрабіў?
– О, лёс яго вельмі незвычайны. Ён паходзіць з добрай сям’і. Ад прыроды надзелены надзвычайнымі матэматычнымі здольнасцямі, ён атрымаў выдатную адукацыю і ў дваццаць два гады напісаў трактат пра біном Ньютана*, чым здабыў еўрапейскую вядомасць. Дзякуючы гэтаму ён атрымаў кафедру матэматыкі ў адным з нашых правінцыйных універсітэтаў, і, здаецца, яго чакала бліскучая будучыня. Але ў гэтага чалавека ёсць спадчынная схільнасць да д’ябальскай жорсткасці. Цяга да злачынства ў яго ў крыві, і надзвычайныя разумовыя здольнасці, замест таго каб дапамагчы пераадолець, толькі ўзмацнілі яе і зрабілі больш небяспечнай*. Ва ўніверсітэцкім гарадку вакол яго папаўзлі змрочныя чуткі, ён быў вымушаны адмовіцца ад кафедры і пераехаць у Лондан, дзе заняўся падрыхтоўкай юнакоў да афіцэрскіх экзаменаў. Гэта пра яго ведаюць усе, але зараз я раскажу пра вынікі ўласных расследаванняў.
Як вы ведаеце, Ўотсан, ніхто не знаёмы з крымінальным светам Лондана бліжэй, чым я. Але ў апошнія гады мне ўвесь час здавалася, што за многімі злачынствамі стаіць загадкавая і добра арганізаваная сіла, якая дзейнічае насуперак закону і абараняе злачынцаў. Я зноў і зноў адчуваў прысутнасць гэтай сілы ў самых розных справах – падробках, рабаўніцтвах, забойствах – і прасочваў яе датычнасць да многіх нераскрытых злачынстваў, расследаваннем якіх сам не займаўся. Гадамі спрабаваў я прарвацца скрозь завесу, якая ахутвала гэтую сілу, і ўрэшце прыйшоў час, калі я ўзяў след, што пасля тысячы падманак вывеў мяне на былога прафесара Марыярці, знакамітага матэматыка.
Ён Напалеон крымінальнага свету, Ўотсан. Ён арганізатар паловы злачынстваў і амаль усіх нераскрытых справаў у нашым вялікім горадзе. Ён геній і філосаф, здольны мысліць абстрактна. У яго розум найвышэйшага гатунку. Ён сядзіць нерухома, як павук у цэнтры сваёй павуціны, але ад гэтай павуціны разыходзяцца тысячы ніцяў, і ён адсочвае дрыжанне кожнай. Сам ён амаль нічога не робіць. Ён проста плануе. Але ў яго шмат агентаў, і яны цудоўна арганізаваныя. Калі трэба здзейсніць нейкае злачынства, скажам, выкрасці паперы, ці абрабаваць дом, ці прыбраць чалавека, варта сказаць слова прафесару, і справа будзе прадуманая і даведзеная да канца. Агента могуць і схапіць. У гэтым выпадку адразу ж знойдуцца грошы вызваліць яго пад заклад ці абараніць у судзе. Але галоўнага арганізатара, якому падпарадкоўваецца агент, не зловяць ніколі – яго нават не западозраць. Вось якую арганізацыю я вылічыў, Ўотсан, і я пакладу ўсе сілы на тое, каб яе выкрыць і разбурыць.
Але абарона прафесара прадуманая надзвычай хітра, і што б я ні рабіў, здабыць доказы, якія б дазволілі падаць на яго ў суд, здавалася немагчымым. Вы ведаеце мае здольнасці, дарагі мой Ўотсан, але тым не менш пасля трох месяцаў я быў вымушаны прызнаць, што сустрэў урэшце роўнага сабе ў інтэлектуальным плане праціўніка. Мой жах ад яго злачынстваў губляўся на фоне захаплення яго талентам. І ўрэшце ён зрабіў памылку – адну маленькую, вельмі маленькую памылку, але калі я падышоў так блізка, нельга было сабе дазваляць нават яе. У мяне з’явіўся шанец, і, скарыстаўшыся гэтым промахам, я пачаў плесці вакол прафесара сваю сетку. Цяпер яна амаль гатовая. Праз тры дні, то бок у наступны панядзелак, справа будзе завершаная, і прафесар з усімі асноўнымі хаўруснікамі апынецца ў руках паліцыі. Тады пачнецца самы гучны крымінальны працэс стагоддзя, дзе пральецца святло больш чым на сорак загадкавых злачынстваў, кожнае з якіх будзе пакаранае. Але вы разумееце: адзін паспешлівы ход – і яны выслізнуць з нашых рук нават у самую апошнюю хвіліну.