Ён доўга расказваў нам пра плённыя вынікі доследаў ангельскіх вучоных і лекараў Нансійскай школы.
Рэчы, пра якія ён гаварыў, здаліся мне такімі дзіўнымі, што я адмовіўся ў іх паверыць.
«Мы знаходзімся на шляху, — казаў ён, — да адкрыцця адной з найвялікшых таямніц прыроды, ці, лепей кажучы, найвялікшых таямніц у гэтым свеце, бо ёсць напэўна і іншыя, на іншых планетах. З таго часу, як чалавек навучыўся думаць, з таго часу, як ён навучыўся выказваць думкі словамі або пісьмова, ён адчувае, што побач з ім існуе нейкая таямніца, недаступная яго грубым і недасканалым органам пачуццяў. Чалавек імкнецца кампенсаваць слабасць пачуццяў напружаннем свайго розуму. Калі гэты розум быў яшчэ ў зародкавым стане, залежнасць чалавека ад нябачных з'яў прыняла проста жахлівыя формы. Якраз тады нарадзіліся народныя вераванні ў звышнатуральнае, легенды, духі, феі, гномы, прывіды. Я б дадаў сюды і легенду пра Бога, бо нашыя ўяўленні пра творцу, з якой рэлігіі яны б ні паходзілі, — гэта самыя пасрэдныя, самыя бязглуздыя, самыя непрымальныя прадукты розуму напалоханых істот. Лепей за ўсіх сказаў Вальтэр: «Бог стварыў чалавека паводле свайго падабенства, але чалавек адплаціў яму тым самым».
Але вось ужо трохі болей за стагоддзе адчуваецца набліжэнне адкрыцця чагосьці новага. Месмер і некаторыя іншыя вывелі нас на нечаканы шлях, і мы дасягнулі, асабліва за апошнія чатыры-пяць гадоў, незвычайных вынікаў».
Мая кузіна, таксама вельмі недаверлівая, усміхнулася. Доктар Паран сказаў ёй:
— Хочаце, я паспрабую вас усыпіць?
— Ну,вядома.
Яна села ў фатэль. І ён пачаў пільна глядзець ёй у вочы, гіпнатызуючы яе. Раптам я адчуў нейкае хваляванне, сэрца маё забілася, горла сціснулася. Я бачыў, як павекі ў пані Сабле цяжэюць, вусны сціскаюцца, дыханне робіцца перарывістае.
Праз дзесяць хвілін яна ўжо спала.
— Сядзьце за ёй, — сказаў лекар.
Я сеў за ёй. Ён даў ёй у рукі візітную картку і сказаў:
— Гэта люстэрка. Што вы ў ім бачыце?
Яна адказала:
— Я бачу свайго кузена.
— Што ён робіць?
— Ён падкручвае вус.
— А цяпер?
— Ён дастае з кішэні фотакартку.
— Хто на здымку?
— Ён сам.
Гэта была праўда! І здымак гэты я атрымаў у той самы вечар, у гатэлі...
— Які ён на гэтым партрэце?
— Ён стаіць з капелюшом у руцэ.
Яна і праўда глядзела на картку, на кавалак белага кардону, як у люстэрка.
Напалоханыя жанчыны ўсхапіліся: «Досыць! Даволі! Хопіць!»
Але доктар загадаў: «Заўтра вы ўстанеце а восьмай гадзіне, пойдзеце ў гатэль да вашага кузена і папросіце, каб ён вам пазычыў пяць тысяч франкаў, якія чакае ад вас муж і якія ён ад вас патрабуе на сваё чарговае падарожжа». Пасля ён яе абудзіў.
Вяртаючыся ў гатэль, я думаў пра гэты дзіўны сеанс, і мяне апаноўвала сумненне. Маёй кузіне я верыў, бо ведаў яе з дзяцінства, і яе выключная сумленнасць была вышэйшая за ўсе падазрэнні, а вось доктар, магчыма, быў махляром. Ці не схаваў ён у руцэ ў кузіны, калі яна спала, акрамя візітнай карткі яшчэ і люстэрка? Прафесійныя фокуснікі здатныя яшчэ і не на такое.
Я вярнуўся і лёг спаць.
А ўранку, а палове дзевятай, слуга пабудзіў мяне і сказаў:
— Пані Сабле хоча неадкладна з вамі пагаварыць.
Я хутка адзеўся і сустрэў яе. Яна села. Вельмі хвалюючыся, апусціўшы вочы, не здымаючы вуалі, яна сказала:
— Мой дарагі кузен, я прашу зрабіць мне вялікую ласку.
— Якую, мая кузіна?
— Мне вельмі няёмка вам пра гэта казаць, і ўсё ж трэба. Мне патрэбныя, вельмі патрэбныя пяць тысяч франкаў.
— Вам?
— Ага, мне ці, правільней, майму мужу, гэта ён папрасіў мяне іх знайсці.
Я быў так уражаны, што здолеў толькі нешта прамармытаць у адказ. Ці не насміхаюцца яны з мяне разам з гэтым доктарам Паранам, можа, усё гэта — звычайны жарт, падрыхтаваны загадзя і вельмі добра праведзены.
Але калі я ўважліва на яе паглядзеў, усе мае сумненні развеяліся. Яна дрыжала ад страху, учынак гэты быў ёй вельмі балючы, яна была гатовая расплакацца.
Я ведаў, што яна даволі багатая, і сказаў:
— Як гэта ваш муж не мае на свае патрэбы пяць тысяч франкаў? Ну, падумайце самі. Ці вы верыце, што ён даручыў вам папрасіць іх у мяне?
Яна нейкі час вагалася, быццам шукала ў сваёй памяці, пасля адказала:
— Я веру.
— Ён вам напісаў?
Яна зноў задумалася. Я здагадаўся пра пакутлівыя намаганні яе розуму. Яна не ведала. Яна ведала толькі, што павінна пазычыць у мяне пяць тысяч франкаў мужу.
І яна наважылася зманіць.