— Знаеш, калі жанчына шалее ад мундзіра, дык ёй ужо сапраўды ўсё адно, хто яго носіць, француз там ці прусак. Ну, ці ж не сарамата, даруй Божа?!
І ўсю ноч у цемені калідора праносіліся слабыя пошумы, шолахі, ледзьве ўлоўныя, нібы ўздыхі, павевы, шарахценне босых ног, невыразныя скрыпы. Пастаяльцы пазасыналі, відаць, вельмі позна, бо пад дзвярыма яшчэ доўга віднеліся палоскі святла. Шампанскае часта дзейнічае гэтак: ад яго не спіцца.
На другі дзень снег асляпляльна зіхацеў пад яркім зімовым сонцам. Дыліжанс, нарэшце-такі запрэжаны, чакаў каля варотаў, а чарада белых галубоў, ружовавокіх, з чорнымі кропачкамі зрэнак, выпнуўшы бухматыя грудкі, важна разгульвала каля ног шасцёркі коней, шукаючы спажытку ў дымных конскіх яблыках.
Фурман, захутаны ў кажух, пакурваў на козлах люльку, а ўсцешаныя падарожныя таропка ўкладвалі пакункі з харчамі на рэшту шляху.
Чакалі толькі Пампушку. Але вось з'явілася і яна.
Яна была трохі ўсхваляваная, збянтэжаная; нясмела падышла да сваіх спадарожнікаў, аднак тыя, нібы па ўгаворы, дружна адвярнуліся, быццам не заўважылі яе. Граф з падкрэсленай годнасцю ўзяў жонку подручкі і адвёў убок, як бы аберагаючы ад нячыстага дотыку.
Таўстушка, уражаная, спынілася; потым сабрала ўсю сваю мужнасць, падышла да жонкі фабрыканта і збянтэжана пралепятала:
— Добры дзень, пані...
Тая толькі ледзь кіўнула галавой і кінула на яе позірк зганьбаванай дабрачыннасці. Усе прыкідваліся, што дужа заняты сваімі справамі, і трымаліся як мага далей ад Пампушкі, нібыта яна ў сваім прыполе прынесла нейкую заразу. Потым усе таропка падаліся ў карэту; Пампушка ўвайшла апошняя і моўчкі села на тое ж месца, якое займала на пачатку дарогі.
Яе, здавалася, болей не заўважалі, не пазнавалі; адно пані Люазо, з асуджэннем разглядваючы яе зводдаль, сказала мужу напаўголаса:
— Якое шчасце, што я сяджу не побач з ёю!
Цяжкі дыліжанс калыхнуўся, і падарожжа ўзнавілася.
Спачатку ўсе маўчалі. Пампушка не адважвалася ўзняць вочы. Яна і гневалася на сваіх суседзяў, і адчувала сябе прыніжанай, што саступіла ім, што апаганіла сябе пацалункамі прусака, у абдымкі якога яе штурхнулі гэтыя крывадушнікі.
Неўзабаве графіня абярнулася да пані Карэ-Лямадон і абарвала гнятлівае маўчанне.
— Вы, здаецца, знаёмыя з паняю д'Этрэль?
— А як жа, гэта мая прыяцелька!
— Якая цудоўная жанчына!
— Проста чароўная! Вось ужо дзе вытанчаная натура, адукаваная, таленавітая! І дзівосна спявае, і малюе проста выдатна!
Фабрыкант субяседнічаў з графам, і скрозь бразгатанне шыбак часам чуліся словы: «купон — вэксаль — плацёж — у тэрмін».
Люазо, які сцягнуў у заезным двары старую калоду картаў, замусоленую за пяць гадоў гульні на кепска выцертых сталах, расчаў з жонкай партыю ў безік. Манашкі ўзяліся за доўгія ружанцы, што звісалі ў іх з пояса, суладна перажагналіся, і ўраз вусны іх шпарка заварушыліся, захадзілі імклівым невыразным шэптам, быццам спаборнічаючы ў хуткасці; раз-пораз яны цалавалі абразок, зноў жагналіся і зноў усчыналі сваё таропкае, бясконцае мармытанне. Карнюдэ сядзеў задумлівы, нерухомы. Па трох гадзінах дарогі Люазо сабраў карты і сказаў:
— Пара і перакусіць!
Яго жонка дастала перавязаны вяровачкай скрутак і выняла кавалак халоднай цяляціны. Яна акуратна парэзала яго на тонкія, тугія лустачкі, і яны пачалі есці.
— А што, калі і мы — з іх прыкладу? — прапанавала графіня.
Пярэчання не было, і яна распакавала харчы, нагатаваныя на дзве сямейныя пары. У прадаўгаватай фаянсавай місцы з відарысам зайца на накрыўцы, які азначаў, што тут месціцца паштэт з зайчаціны, ляжала сакаўная, уперамешку з іншымі, тонка нарэзанымі гатункамі мяса, смажаная дзічына, па якой збягалі белыя ручаінкі тлушчу. На кавалку швейцарскага сыру, вынятым з газеты, віднелася слова «Здарэнні», выбітае на яго масляністай паверхні.
Манашкі распакавалі цэлае кола каўбасы, якая пахла часнаком, а Карнюдэ, запусціўшы абедзве рукі адначасова ў шырокія кішэні свайго паліто, дастаў з адной чатыры звараныя ўкрутую яйкі, а з другой лусту хлеба. Ён абабраў яйцы, кінуў шкарлупіну сабе пад ногі ў салому і стаў есці, упускаючы на пышную бараду светла-жоўтыя крошкі, якія нагадвалі там зоркі.
Пампушка, якая ў спешцы і разгубленасці ранішняга абуджэння не здолела ні пра што паклапаціцца, ажно задыхалася ад шаленства, гледзячы на гэтых людзей, якія так няўзрушана спатольвалі свой голад. Спачатку яе ахапіў гнеў, і яна ўжо разявіла рот, каб выплеснуць ім усё, што яна пра іх думае, і патокі лаянкі ўжо гатовыя былі хлынуць з яе вуснаў; але яе душыла такое абурэнне, што яна не магла гаварыць.