— Такое жыццё, — прамовіў Саваж.
— Скажыце лепш: такая смерць, — з усмешкай кіўнуў Марысо.
Але тут сябры з жахам здрыгануліся, выразна адчуўшы за спінай чыесьці крокі. Яны павярнуліся і ўбачылі проста побач з сабой чатырох барадатых і ўзброеных здаравякоў, якія былі, нібы служкі, апрануты ў ліўрэі і пляскатыя шапкі і цэліліся ў іх са стрэльбаў.
Вуды выпалі ў іх з рук і паплылі ўніз па рацэ.
За лічаныя секунды рыбакоў схапілі, звязалі, кінулі ў човен і завезлі на востраў.
І за тым самым домам, які ім здаваўся пакінутым, яны ўбачылі два дзесяткі нямецкіх салдатаў.
Нейкі патлаты бамбіза, які сядзеў верхам на крэсле і паліў вялікую парцалянавую люльку, запытаўся ў іх на выдатнай французскай мове:
— Ну што, панове, ці добра лавілася рыбка?
Тады адзін салдат паклаў да ног афіцэра сак, поўны рыбы, які ён не забыўся захапіць з сабой. Прусак усміхнуўся:
— О-го-го! Бачу, справа ішла някепска. Але цяпер гутарка не пра гэта. Слухайце мяне ўважліва. Для мяне вы — два шпіёны, засланыя, каб дапільнаваць мой атрад. Я вас злавіў і цяпер расстраляю. Вы прыкідваліся, нібы ловіце рыбу, каб лепей схаваць свае планы. Але, на жаль, трапілі ў мае рукі, і тым горай для вас — гэта вайна. Аднак вы прайшлі праз аванпасты, і, безумоўна, у вас ёсць пароль, каб вярнуцца назад. Скажыце гэты пароль мне, і я злітуюся над вамі.
Два сябры, абсалютна збялелыя, стаялі побач, іх рукі калаціліся ў дробнай нервовай ліхаманцы, але яны маўчалі.
Афіцэр загаварыў зноў:
— Пра гэта ніхто і ніколі не даведаецца, а вы сабе спакойна вернецеся дахаты. Таямніца знікне разам з вамі. Калі ж вы адмовіцеся, вас чакае смерць, неадкладная смерць. Выбірайце.
Яны па-ранейшаму стаялі нерухома і не вымаўлялі ні слова.
Прусак паказаў рукой у бок ракі і гэтак жа спакойна сказаў:
— Падумайце. Праз пяць хвілін вы можаце апынуцца там, на дне гэтай ракі. Праз пяць хвілін! У вас, напэўна, ёсць крэўныя?
Мон-Валер'ен безупынна грукатаў.
Два рыбакі стаялі моўчкі і не варушыліся. Немец аддаў нейкі загад на сваёй мове. Потым ён адсунуў крэсла, каб перасесці трошкі далей ад палонных, і за дваццаць крокаў ад іх выстраіліся дванаццаць салдатаў са стрэльбамі каля нагі.
Афіцэр сказаў:
— Даю вам адну хвіліну, і ні секунды болей.
Потым ён нечакана ўстаў, падышоў да двух французаў, узяў пад руку Марысо і, адвёўшы яго ўбок, ціха шапнуў:
— Гаварыце хутка, які пароль? Ваш прыяцель нічога не даведаецца. Я зраблю выгляд, быццам вас пашкадаваў.
Марысо нічога не адказаў.
Тады прусак адвёў убок Саважа і задаў яму тое ж пытанне.
Саваж не адказваў.
Іх зноў паставілі побач.
Афіцэр аддаў загад. Салдаты ўскінулі стрэльбы.
У гэты момант позірк Марысо выпадкова ўпаў на поўны печкуроў сак, які ляжаў на траве за некалькі крокаў ад яго.
Сонечны прамень зіхацеў на лусцы рыб, якія яшчэ трапяталіся. І раптам Марысо апанавала нейкая слабасць. На яго вачах мімаволі нагарнуліся слёзы.
— Бывайце, Саваж, — прамармытаў ён.
І той адказаў:
— Бывайце, Марысо.
Яны паціснулі адзін аднаму рукі, і абодвух з ног да галавы біла неадольная дрыготка. Афіцэр крыкнуў:
— Агонь!
Дванаццаць стрэлаў зліліся ў адзін.
Саваж, як падкошаны, ніцма паваліўся на зямлю. Марысо, вышэйшы, вагануўся, перакруціўся і ўпаў на свайго прыяцеля ўпоперак, тварам дагары. Па яго фрэнчы, прастрэленым на грудзях, пацяклі цурочкі крыві.
Немец даў яшчэ некалькі загадаў.
Салдаты некуды пабеглі, прынеслі вяроўкі, камяні, прывязалі іх да ног забітых французаў і занеслі трупы на бераг.
Мон-Валер'ен грукатаў і грукатаў, над ім ужо вырасла вялізная дымная хмара.
Два салдаты ўзялі Марысо за галаву і за ногі, два другія гэткім жа чынам паднялі Саважа. Потым яны моцна разгушкалі іх целы і зашпурнулі далёка ў раку. Целы апісалі дугу і стаўма пайшлі пад ваду, бо камяні цягнулі ўніз спачатку іх ногі.
Вада паляцела пырскамі, зашумела, забурліла, потым супакоілася, і толькі маленькія, дробныя хвалі паразбягаліся да берагоў.
На паверхні яшчэ плавалі невялічкія плямкі крыві.
Афіцэр, па-ранейшаму абсалютна спакойны, ціха прамовіў:
— Рэшту зробяць рыбы.
Пасля гэтага ён рушыў да дома.
Але раптам на вочы яму трапіўся сак з печкурамі, што ляжаў на траве.
Ён падняў яго, паглядзеў, усміхнуўся і крыкнуў:
— Вільгельм!
Падбег салдат у белым фартуху. Прусак кінуў яму ўлоў расстраляных французаў і загадаў:
— Ану, падсмаж мне гэтую рыбку, ды давай хутчэй, пакуль яна яшчэ жывая. Будзе чым паласавацца.