Паміж белай пенай каля муроў і белым снегам на небакраі мястэчка, раскінутае ў шызай смузе прыгоркаў, стракацела пірамідай дамоў з рыжымі дахамі і з белымі фасадамі такіх розных адценняў, што яны здаваліся каляровымі ў промнях вячэрняга сонца.
Нават нябесны блакіт нібы збялеў, быццам па ім расплыўся снег; срэбныя хмаркі плылі над бледнымі вяршынямі, а па той бок затокі, каля вады, быццам белая нітка, нацягнутая паміж морам і гарамі, спачывала Ніца. Два шырокія трохкутнікі ветразяў, надзьмутыя пругкім брызам, ляцелі па хвалях. Я, зачараваны, глядзеў на ўсё гэта.
Гэта была менавіта тая — ласкавая, рэдкая, прыемная воку карціна, што застаецца ў душы шчаслівым успамінам і ніколі не забываецца. Жыццё, думкі, пакуты, турботы, каханне — усё прыходзіць праз зрок. Чалавек, які бачыць і разумее хараство ў мёртвых рэчах і ў жывых істотах, адчувае тое ж раптоўнае, глыбокае, бязмежнае захапленне, што і чалавек з тонкім і далікатным слыхам, чыё сэрца рвецца з грудзей ад гукаў музыкі.
Я сказаў свайму сябру пану Марціні — ураджэнцу поўдня: «Гэта, напэўна, самае рэдкае відовішча, якім мне пашчасціла любавацца».
Я бачыў, як на золку з пяску выходзіць гранітны волат-прыгажун Мон-Сэн-Мішэль.
У Сахары я глядзеў, як пад яркім, нібы наша сонца, месячным святлом зіхаціць вялікае, кіламетраў на пяцьдзесят даўжынёй, возера Раянешэргі і як ад яго люстра адлятае ў неба белае воблака, падобнае на малочную пару.
На Ліпарскіх астравах я глядзеў на фантастычны серны кратэр Валканэла — вялізную кветку, якая дыміцца і пячэ, жоўтую кветку, якую ніколі не сарвеш, бо яна расце пасярод мора і цыбур яе — вулкан.
Нічога прыгажэйшага за Анцібы на фоне Альпаў пад вячэрнім сонцам я ніколі не бачыў.
І не ведаю, чаму мне прыгадваецца старажытнасць, усплываюць у памяці Гамеравы радкі; гэта — горад антычнага Ўсходу, гэта — горад з «Адысеі», гэта — Троя! Хоць яна і стаяла далёка ад мора.
Пан Марціні дастаў з кішэні даведнік Сарці і пачаў чытаць: «Горад паходзіць ад калоніі, заснаванай факейцамі з Марселя каля 340 г. да Божага Нараджэння. Яны далі яму грэчаскую назву Анціпаліс, гэта значыць «супрацьгорад», таму што ён сапраўды ляжыць насупраць Ніцы, таксама марсельскай калоніі.
Пасля захопу Галіі рымляне зрабілі з Анцібаў муніцыпію — яго жыхары карысталіся аднолькавымі з рымскім горадам правамі.
З эпіграмы Марцыяла мы ведаем, што ў свой час...»
Ён казаў далей. Я спыніў яго: «Мне ўсё роўна, што тут было. Я кажу вам, што ў мяне перад вачыма горад з «Адысеі». Берагі Азіі і Эўропы падобныя, але тут, на другім канцы Міжзем'я, усё інакш, і ўва мне абуджаюцца ўспаміны пра гераічныя часы».
Я пачуў чыесьці крокі і павярнуўся — жанчына, высокая чарнявая жанчына ступала па дарозе, якая вядзе ўздоўж мора на мыс.
Пан Марціні прашаптаў, гучна націскаючы на апошнія склады: «Ведаеце, гэта пані Парыс!»
Не, я не ведаў яе, але гэта імя, імя траянскага пастуха, сугучна злілося з маімі марамі.
Я ўсё ж спытаўся: «А хто яна, пані Парыс?» Ён, здавалася, абрадаваўся, што я не чуў гэтай гісторыі.
Я паўтарыў, што зусім не ведаю яе, і паглядзеў услед засяроджанай жанчыне, якая, важка, павольна ступаючы — так, пэўна, хадзілі старажытныя кабеты, — аддалялася, не заўважыўшы нас. Ёй было недзе пад трыццаць пяць, і яна заставалася прыгожая, вельмі прыгожая, хоць і трохі поўная. Вось што мне расказаў пан Марціні.
II
Пані Парыс, да замужжа Камбеломб, за год да вайны 1870 г. выйшла за пана Парыса, чыноўніка. Маладая дзяўчына была настолькі танюткая і вясёлая ў той час, наколькі мажная і сумная цяпер.
На жаль, ёй дастаўся пан Парыс — адзін з тых пузатых мужчын на маленькіх нагах, якія шпарка ходзяць у заўсёды абвіслых штанах.
Пасля вайны ў Анцібах стаяў толькі адзін лінейны батальён пад камандай пана Жана дэ Кармелена. Малады афіцэр меў узнагароды за кампанію і зусім нядаўна атрымаў чатыры галуны.
Ён вельмі нудзіўся ў крэпасці — душнай кратоўні за двайным непарушным мурам, і таму часта хадзіў гуляць на мыс у сасняк, які выстаяў пад усімі марскімі вятрамі.
Тут ён напаткаў пані Парыс, бо яна таксама ў летнія вечары прыходзіла сюды падыхаць свежым паветрам пад шатамі дрэў. Як пакахаліся яны? Хто ведае? Яны сустракаліся, глядзелі адно на адно, а калі не бачыліся, напэўна, згадвалі свае спатканні. Успамін пра чарнавокую, цёмнавалосую, белатварую маладую жанчыну, вобраз прывабнай і свежай дачкі поўдня з прыгожай белазубай усмешкай доўга не ішлі з галавы афіцэра, які крочыў далей і замест таго, каб дакурыць цыгару, пачынаў жаваць яе. А аблічча ладнага каменданта ў залатым мундзіры і ў чырвоным галіфэ, яго твар з завітымі светлымі вусамі мусілі паўставаць перад вачыма пані Парыс, калі яе дрэнна паголены і неахайны, куртаты і пузаты муж сядаў вячэраць.