– А трэба, – адазвалася дама. – Ваша жонка хацела б гэтага.
Ён ажывіўся:
– О! Бясспрэчна! Яна мяне натхняла: яна верыла, што тэатр – маё прызванне.
Мадам Канстан прызналася, што таксама любіць тэатр. Літаратуру вывучала грунтоўна: бакалаўр, і ёсць ужо кандыдацкая па-ангельску.
– Выдатна, выдатна!.. А дзелавое асяроддзе вам не надакучыла?
– Не, пакуль быў жывы Антуан. Каб яму дагадзіць, я прымала абы-каго… Яно мне больш даспадобы сустракацца з паэтамі, крытыкамі, але толькі разам з ім…
Ён запытаў, ці бачыла яна на гэтым могільніку помнікі Сэнт-Бёву, Бадлеру. Яна яшчэ не бачыла, і ён узяўся яе праводзіць. Помнікі здаліся ёй брыдкімі.
– О не! – запярэчыў ён. – На кожным адбітак сваёй эпохі.
Прагулка зацягнулася. Яны з такім запалам абмяркоўвалі розныя пытанні, што не заўважылі, як напаўзлі хмары і здалёку загрукатаў гром. Набліжалася навальніца. Каля брамы іх захапіў дождж.
– Я вазьму таксі, – сказала яна. – Тут на рагу стаянка.
– І я таксама. Гэта ўжо не лівень, а патоп.
Яны пайшлі шпарка, потым, калі намокла адзежа, пабеглі. На стаянцы было ўсяго адно таксі.
– Сядайце хутчэй, – прамовіў ён.
– А вы?
– Я пачакаю. Скора пад'едзе другая машына.
– У такі час? Наўрад. Можа б я вас падвезла?
– Вам куды?
– Дадому. Праспект Моцарта.
– Якое супадзенне! Я жыву па суседству, вуліца Помп. Так што, дазвольце, я вас завязу.
Яны заспрачаліся, кожны хацеў услужыць другому. Нарэшце яна згадзілася і дала свой адрас. Сеўшы разам у машыну, яны адчулі няёмкасць, пасунуліся ў розныя бакі і доўга маўчалі. Яму прыпомніўся выпадак, калі аднойчы вечарам ён праводзіў пяшком знаёмую настаўніцу з ліцэя і Люсіль іх бачыла. Яна вельмі злавалася:
«Каб я вас не сустрэла, ты б мне прызнаўся?»
Ён адказаў: «Вядома. Ёй стала нядобра, і яна прычапілася. Я ж не мог яе пакінуць… Між іншым, яна на дваццаць гадоў старэйшая за цябе».
«Гэта нічога не даказвае. Яна яшчэ мае выгляд».
«Што б ты сказала зараз, – маўкліва запытаў ён у думках. – Мне здаецца, што гэта ты сядзіш каля мяне і грудзі твае аблягае чорная кофтачка… Брыдка! Сорамна!.. Такое адчуванне, нібы я ўваскрасаю!.. Ах, як ты мне патрэбна!» – І ён уздыхнуў.
Дама зірнула на яго спагадліва і журботна:
– Вы няшчасны, – сказала яна. – Мы абое няшчасныя.
– Вы адна жывяце?
– Адна… Ёсць яшчэ старая служанка Амелія. О! Цудоўная жанчына! Яна ўзгадавала майго мужа. Гаспадыня ў доме… А вы?
– Таксама адзін. Раніцай прыходзіць работніца і ў пяць гадзін канчае, пакінуўшы халодны абед.
Яму цяжка было гаварыць, хаваючы свае сапраўдныя думкі і стрымліваючы пачуцці, абуджаныя яе прысутнасцю. Выглянула сонца, і заблішчаў пазалотаю Дом Інвалідаў.
– Якое хараство! – прашаптаў ён. – Мабыць, вам, як і мне, балюча і крыўдна, што свет па-ранейшаму прыгожы нават тады…
Яна яго падтрымала з запалам:
– Якраз гэта я і адчуваю.
Ён запытаў, ці кожны тыдзень яна прыязджае на таксі.
– Так… у мяне ж кветкі. Калі быў жывы мой чуж, у нас была свая машына, але толькі ён адзін умеў яе вадзіць.
– Я таксама бяру таксі, і па той жа прычыне…
Ён доўга не адважваўся, нарэшце прамовіў ціха і асцярожна:
– Яно, можа… нарэшце… Гэта здасца вам дзіўным, але ж у нас аднолькавы маршрут і той самы дзень… ці не маглі б мы браць таксі адно на дваіх? Я б заязджаў па вас.
– Вельмі далікатна з вашага боку… Але я не хачу, каб Амелія… Бог ведае, што яна падумае, убачыўшы, што я еду разам з вамі.
– А мы зробім наадварот. Таксі возьмеце вы каля свайго дома і заедзеце па мяне. Я вас буду чакаць.
– Гэта ўжо лепш. Але нябожчыкі… Ці згодзяцца яны, ці дазволяць нам?
– А чаму не? Мы ж гэта, каб выканаць наш агульны абавязак. Мы ж іх любім, шануем…
– Я падумаю. Ва ўсякім разе я не дазволю, каб вы плацілі за таксі.
– Ну, гэта можна ўладзіць. Мы падзелім выдаткі, калі нельга іначай.
– Пабачым, – сказала яна. – Вось я і прыехала.
Яна скінула пальчатку і працягнула яму руку, белую, тонкую, з пярсцёнкам на пальцы.
У наступны чацвер яны прыйшлі на могілкі кожны са свайго боку, потым, не дамаўляючыся, сустрэліся на вуліцы, разам дайшлі да стаянкі і селі ў адно таксі. Па дарозе яна сказала: «Я абдумала вашу шчырую прапанову. Мне здаецца, яе можна прыняць. Яно сапраўды неразумна кожны раз плаціць за два таксі. І мне з вамі добра. Праз тыдзень я заеду па вас».
Гэта стала ў іх як абрад. Яна прыязджала на вуліцу Помп з кветкамі на каленях, ён стаяў на ганку з букетам у руцэ. Таксі спынялася, Эцьен садзіўся. Яны вырашылі не даязджаць да брамы могільніка, а выходзіць на рагу, дзе іх не маглі бачыць вартаўнікі. Яны ішлі паасобку, на пэўнай адлегласці, перад гэтым па-змоўніцку шапнуўшы адно аднаму «да скорага пабачэння».