Як можна сацыялягічна аб’яднаць у адну групу ўмоўных банкіра і «свабоднага мастака»?
Здаецца лягічным зьвярнуцца да канцэпту «новай клясы»: ці можна прыстасаваць яго да дзіўнай рэчаіснасьці беларускага дзяржаўнага капіталізму? Тэрмінам «новая кляса» азначаюць прафэсійныя, інтэлектуальныя і экспэртныя эліты, чый капітал складае адукацыя і адпаведныя спосабы атрыманьня даходу, а лініі адрозьненьня ад іншых — культурныя; яны праяўляюцца нават праз густ і манеру размаўляць.
У постсавецкіх грамадзтвах «новая кляса» пачала паўставаць адначасова зь пераходам да рынкавай эканомікі і ўключэньнем у глябальны капіталізм. Тады ці можа так быць, што «нябітае пакаленьне» — на самой справе «новая кляса», якая валодае сучаснымі інтэлектуальнымі, культурнымі і адукацыйнымі капіталамі?
Сапраўды, здаецца, што рухавікамі пратэсту былі дзьве групы. З аднаго боку, гэта супрацоўнікі ІT-сэктару, які цяпер дае 5,6% беларускага ВУП. Эканамічная пасьпяховасьць айцішнікаў зьвязаная зь іх удзелам у стварэньні тэхналягічнай базы сучаснай глябальнай эканомікі. На другім краі пратэставага спэктру знаходзіцца адукаваны прэкарыят, у асноўным фрылансэры, якія таксама атрымліваюць сродкі да існаваньня праз глябальны мэдыйны рынак і ўдзел у міжнародных экалягічных, праваабарончых альбо фэміністычных праектах.
Здаецца, што лінія сацыяльнага падзелу можа праходзіць паміж тымі, хто ўключаны ў постіндустрыяльную сэрвісную і крэатыўную эканоміку і хто заняты ў традыцыйнай прамысловай вытворчасьці і дзяржаўнай сфэры. Аднак гэты малюнак размывае тое, што напачатку 21% пратэстоўцаў складалі працаўнікі прамысловасьці, якіх у Беларусі больш за мільён.
Такім чынам, канцэпт «новай клясы» трэба крыху перапрацаваць і гаварыць, хутчэй, пра тое, што з аднаго боку беларускага дзяржаўнага капіталізму знаходзяцца тыя, хто ўключаны ў «сыстэму», з другога — тыя, хто па-за ёй (Уладзімір Пастухоў, «Революция отходит с белорусского вокзала», «Новая газета», верасень 2020). Прыналежнасьць да «сыстэмы» залежыць ня толькі ад роду заняткаў (хоць гэта і важна), але і ад месца ў сыстэме: кіроўца высокага дзяржаўнага бюракрата будзе ўключаны ў «сыстэму», у той час як бізнэсовец бяз сувязяў у ёй — не (ён знаходзіцца пад пастаяннай пагрозай адвольнага арышту).
Тыя, хто складае «сыстэму», калектыўна кантралююць дзяржаву, разьмяркоўваюць грошы і зьяўляюцца бэнэфіцыярамі дзяржкапіталізму. «Сыстэма» таксама кантралюе ўжываньне (ці неўжываньне) законаў і выпрацоўвае «дзяржідэалёгію», г.зн. дактрыну «патрыятызму» і ляяльнасьці да ўладаў, якая выкладаецца праз сыстэму адукацыі і прасоўваецца празь дзяржаўныя СМІ і дзяржаўнае мастацтва.
Тады зразумела, чаму дактары (якія працуюць у дзяржаўным сэктары, але не кантралююць рэсурсы) удзельнічалі ў пратэстах разам з прадпрымальнікамі і «крэатыўнікамі», у той час як дзяржбюракраты, унівэрсытэцкая адміністрацыя, мясцовае кіраваньне, а таксама ўдзельнікі «дзяржаўнага шоў-бізнэсу», якія атрымліваюць сродкі для існаваньня, працуючы на прапагандысцкай дзяржаўнай тэлевізіі, знаходзяцца на другім баку. «Валодае» ўсёй дзяржавай-карпарацыяй прэзыдэнт, чыя ўлада абапіраецца на армію і сілавыя структуры.
А чаго ж трэба ім?
Часам даводзіцца чытаць спрэчкі паміж аналітыкамі адносна «палітычнай праграмы» пратэсту і нават папярэджаньні — «вы што, хочаце як ва Ўкраіне?» (пад чым звычайна маецца на ўвазе каляпс сацыяльнай дзяржавы). Між тым пратэстоўцы, здаецца, ня вельмі дбалі пра «формы маёмасьці»: пастаянным рэфрэнам актыўнай фазы пратэсту быў выраз «людзьмі звацца». Ён «выскокваў» нібыта сам сабой у працоўных «Гродна-Азоту», шахтароў Салігорску, гараджанаў, што прыйшлі да кіраўніка парлямэнцкай (ручной) Камісіі па правах чалавека і г.д.
У Горадні падчас сустрэчы з гарадзкой адміністрацыяй рабочы нават падкрэсьліў: «Зараз мы НЕ падымаем ніякіх патрабаваньняў наконт павелічэньня заробку…» (Речь рабочего на забастовке в Беларуси, 17 жніўня 2020 г. ). Пратэстоўцы зьвярталіся да гонару і годнасьці, і таму важна зразумець, зь якога сацыяльнага рэчыва яны складаюцца.
Гэтае рэчыва — (групавая і пэрсанальная) аўтаномія і права на незалежнае дзеяньне, прызнаньне якіх і сталася асноўным пунктам пратэсту. Вядома, што пратэстоўцы ня толькі ўдзельнічалі ў дэманстрацыях, але зьбіралі грошы для палітзьняволеных і тых, хто страціў працу, малявалі графіці, арганізоўвалі канцэрты і чытанкі, вывешвалі сьцягі і жаночую бялізну ў «нацыянальных» колерах, валянтэрылі каля турмаў і г.д. Гэтая дзейнасьць з прычыны яе паўсядзённага і добраахвотнага характару ляжыць у аснове фармаваньня ідэнтычнасьці.