На маю думку, гэта ня вецер, які пэрыядычна вяртаецца, а той стрыжань, калектыўнае несьвядомае, якое адлюстравалася ў беларускай культуры за вякі. Бясконцае адмаўленьне беларусам у праве людзьмі звацца, быць паўнавартаснай нацыяй, сумневы ў праве на незалежнасьць, забалботваньне нацыянальных тэмаў — усё разам адпала, як шалупіньне, у якое больш не паверыць ніхто.
«Беларус беларусу беларус»
У вулічных маршах нарадзіліся этапныя тэзісы, як, напрыклад, «беларус беларусу беларус», людзі аддзялілі сябе ад улады (амон б‘е беларусаў) і ад Расеі («Пуцін, ня лезь!»). То бок беларусы адчулі сябе самадастатковай супольнасьцю, дзе першая каштоўнасьць — чалавек. Паводле духу адбылося вяртаньне ў часы Статутаў ВКЛ — свайго, тутэйшага гуманізму. Людзі вярнулі сабе нацыянальныя герб, сьцяг і купалаўскі лёзунг «Жыве Беларусь!», скандавалі «Далучайся!». Што да мовы, дык, на мой погляд, стаўленьне да яе ў масы беларусаў зьмянілася з абыякава-нэўтральнага ці нэгатыўнага на пазытыўнае. Дваровыя супольнасьці цалкам прысьвячалі свае сходы выступам беларускіх культурніцкіх лідэраў. У турмах людзі развучвалі беларускія песьні.
Моцна русыфікаваная нацыя адчула, што мае патэнцыял быць сабою.
Беларускі пратэст 2020 году ня меў геапалітычнага вымярэньня, бо, думаю, гэта ў першую чаргу быў не пратэст, а працэс абуджэньня нацыі, пра што шмат казалі самі людзі, эўфарыя яднаньня беларусаў.
Расколу няма
Усе беларусы, нібыта, падзяліліся на «ябацькаў» і «змагароў». Але расколу няма, бо і першыя, і другія кажуць пра нежаданьне вайны, пра незалежнасьць і захаваньне дзяржаўнасьці, пра народнае адзінства. На стрымах з праўладных мітынгаў «ябацькі» ў адзін голас асуджалі катаваньні ў турмах, пры тым падкрэсьліваючы, што нападаць на праваахоўнікаў нельга. Але пра тое самае кажуць і «змагары».
Расколу няма, ёсьць магнэтызм, інэрцыя, звычка жыць пры Лукашэнку. Які б ён ні быў. Людзі зьвязваюць сваё звыклае жыцьцё з асобай кіраўніка, пры якім «пражылі ўсё жыцьцё», ім здаецца, што сьвет абрынецца, калі яго ня стане. Памятаю, цалкам сабе разумныя кабеты плакалі, калі памёр Брэжнеў, напрыклад.
Паколькі ўсе хочуць аднаго, іх падзяляе толькі асоба Лукашэнкі. Калі ён зьнікне, мы пабачым, што «ябацькаў» і «змагароў» нішто не падзяляе. Яны проста беларусы, схільныя да парадку, людзкага абыходжаньня і законнасьці.
Сёньня пры ўсёй напружанасьці ў грамадзтве, якую стварае рэжым, беларусы суіснуюць у звычайных публічных прасторах, ніяк не пазначаючы свае прыхільнасьці, яны не варагуюць у транспарце, у крамах ці на вуліцах. Нават на маршах 2020 году «ябацькі» і «змагары» хадзілі па сваіх маршрутах пад сваімі сьцягамі, мірна прамінаючы адны адных.
Непрадказальны народ
Падзей 2020-га ня мог прадказаць ніхто. Дакладней, цалкам прадказальнымі былі паводзіны рэжыму, але зусім непрадказальна паводзіў сябе народ. Гэта было народнае волевыяўленьне, пра якое немагчыма шкадаваць, калі твой унутраны покліч з гэтым волевыяўленьнем супадае. Мы бачылі, што мяняецца эпоха, мяняюцца людзі, што людзі робяць выбар на карысьць цывілізацыі, а ня барбарства. Людзі патрабуюць павагі да сябе, да свайго выбару, да свайго мірнага пратэсту, да свайго адзінства, да сваёй палітычнай суб‘ектнасьці. Усё, што супрацьстаяла і супрацьстаіць гэтаму, умомант абясцэнілася. І нязьмерна вырасла цана гэтых народных патрабаваньняў.
Безумоўна, я шкадую людзей, якія трапілі пад гэты бесчалавечны малох. І вельмі высока цаню іхную ахвяру. Разумею, што нават калі яны пацярпелі выпадкова, іхная ахвяра не выпадковая.
Якія ўрокі зь беларускіх падзеяў 2020 году?
Для мяне ўрок — у абнаўленьні словаў. Самыя простыя словы, як напрыклад «дабро» і «зло», напоўніліся рэальным зьместам. Мы жылі ў той рэальнасьці, якую Янка Купала апісаў фразай «мяшаецца праўда і зло». Ён пісаў гэта пра рэальнасьць Расейскай імпэрыі, у пачатку XX стагодзьдзя.
Мы бачым, што на працягу ўсёй гісторыі праўда і зло там ня толькі мяшаліся, а нязьменна сыходзілі зьверху, ад улады. Дабро і зло мяшаліся ў сталінскія часы, калі «Весёлые ребята» спалучаліся з ГУЛАГам. І мы жылі ў такой вось імпэрскай стылістыцы да 2020 году. Прынамсі, гэта была звыклая для ўсіх візія стылістыкі дачыненьняў народу і ўлады, калі і дабро і зло паходзіць ад улады, а ад народу не паходзіць нічога. А на выспачцы бясьпекі паміж дабром і злом можна цалкам сабе камфортна існаваць, як камфортна існавалі два міністры, два лібэралы і беларусафілы Латушка і Макей, а разам зь імі — і абсалютная большасьць беларускага народу. І вось выспачка перастала існаваць.