Так, вядомы гісторык Алесь Смалянчук падкрэсьліваў, што «На лёс БНР істотна паўплывалі канфлікты ў беларускім руху, барацьба паміж "сацыялістамі" і "нацыяналістамі", "рэвалюцыянэрамі" і "кансэрватарамі". Гісторыя БНР з удзелам Рамана Скірмунта — гэта гісторыя барацьбы за адзінства беларускага руху. На жаль, няўдалая». Але гэтыя нешматлікія галасы танулі ў гучным хоры «адзінства нацыі».
Дзіўна, але раскол беларускага грамадзтва першым адкрыта прызнаў сам Лукашэнка. У сваёй навагодняй прамове пасьля драматычных выбараў 2010 году ён падкрэсьліў: «Свае віншаваньні я таксама адрасую і нашай меншасьці, якую ўспрымаю як неад'емную частку нашага грамадзтва», вызначыўшы яе ў 20% . Як паказалі падзеі 2020 году, пакуль апазыцыйныя палітыкі і экспэрты гадамі аспрэчвалі і нават адпрэчвалі саму ідэю расколу, Лукашэнка мэтанакіравана рыхтаваўся да пашырэньня і ўмацаваньня нязгоднай зь ім меншасьці. Цяпер ня толькі Беларусь, але і ўвесь сьвет ведае, як ён падрыхтаваўся.
У сувязі з гэтым узьнікае яшчэ адно фундамэнтальнае пытаньне: наколькі «абуджаная» частка грамадзтва прыхільная дэмакратычным каштоўнасьцям і гатовая да выпрабаваньняў, перш за ўсё сацыяльна-эканамічных, зь якімі непазьбежна сутыкнецца пасьля перамогі над цяперашнім рэжымам, як гэта адбылося зь мільёнамі людзей пасьля краху камунізму? Ці ня зьвернецца яна неўзабаве да пошуку новай «моцнай рукі», якая «верне парадак і стабільнасьць»?
І ці не давядзецца Сьвятлане Алексіевіч празь дзесяць гадоў пісаць другі том «Часу second-hand» ужо «на беларускім матэрыяле»? Па дадзеных апытаньня Астапені (Chatham House 2021, а не НІСЭПД 2006 году!), 40% рэспандэнтаў цалкам / хутчэй згодныя з тым, што «Беларусь — гэта сацыяльна-арыентаваная дзяржава», 43,4% — што «зьмена ўлады выгадная толькі тым, хто прыйдзе да ўлады, простыя людзі, хутчэй за ўсё, пацярпяць».
Пытаньне пра гатоўнасьць беларускіх «летуценьнікаў» да сілавога супрацьстаяньня зь дзяржавай, якая ўжывае гвалт да мірных грамадзянаў, таксама застаецца адкрытым. Аж да канца 2020 году сярод пратэстоўцаў і групаў грамадзтва, якія іх падтрымлівалі, дамінавала ідэя «беларускага гандызму». Шматлікія рэпартажы незалежных СМІ стракацелі загалоўкамі тыпу «Пратэстоўцы-беларусы прыбіраюць за сабой сьмецьце і здымаюць абутак, перш чым стаць на лаўку».
Асобныя інцыдэнты сілавога супраціву пратэстоўцаў, накшталт «атакі ў адказ групы асобаў на супрацоўнікаў міліцыі» ў Пінску 10 жніўня, не прыцягвалі вялікай увагі і падтрымкі.
Ні «справа тэрарыстычнай групы» Мікалая Аўтуховіча (арыштавана 13 чалавек), які выступаў за «арганізаваны сцэнар сілавога адхіленьня Лукашэнкі і яго рэжыму ад улады» і ўвосень правёў некалькі акцый супраць сілавікоў, ні прызнаньні былога сілавіка («Мне шкада, што людзі аказаліся не гатовымі да рашучых дзеяньняў. Нам было зразумела, што калі пратэстоўцы прыціснуць, усё абрынецца за сэкунду. Цяпер сілавікі зыходзяць з таго, што ніколі не панясуць адказнасьці. Санкцыйныя сьпісы, «чорная кніга», сьпіс службоўцаў тэрміновай службы, які выклаў забаронены тэлеграм-канал, не даюць нічога. Сілавікі ўсьведамляюць, што ўлада ў Лукашэнкі») прынцыпова не зьмянілі пазыцыі лідэраў пратэсту, якія працягваюць выступаць за «мірнае рашэньне» і прадказваць «хуткі сыход Лукашэнкі са сваёй пасады» . У той жа час, паводле дадзеных красавіцкага апытаньня Астапені, 63% рэспандэнтаў лічаць, што Лукашэнка перастане быць прэзыдэнтам Беларусі ад 2023/2024 да 2035 году або пазьней.
Для разуменьня падзей 2020 году і іх наступстваў для новай будучыні надзвычай важным зьяўляецца таксама пытаньне геапалітычнага выбару Беларусі. Выбар, зроблены дзяржаўнай уладай, відавочны. Выбар «старой апазыцыі» таксама добра вядомы. Але выбар «новай апазыцыі» пакуль невідавочны.
На мой погляд, у гэтым пытаньні важней факусавацца не на тым, «ці адпусьціць Расея Беларусь у Эўропу», а на тым, што, як паказваюць дадзеныя нядаўніх апытаньняў, нягледзячы на зьніжэньне прарасейскай арыентацыі, яна глыбока ўкаранёная ў беларускім грамадзтве. Паводле дадзеных студзеньскага 2021 году апытаньня Астапені, «да прэзыдэнта Расеі Пуціна 53,9% апытаных ставяцца вельмі / у асноўным добра і 27,6% вельмі / у асноўным дрэнна». Аўтары апытаньня ZOiS робяць выснову, што «палітычны раскол паміж прыхільнікамі і крытыкамі рэжыму дэманструе выразную геапалітычную мадэль — альбо невысокая ацэнка ролі ЭЗ, альбо адмаўленьне важнасьці добрых эканамічных адносінаў з Расеяй».