Таму праблему я бачу ня толькі ў цяперашніх супярэчнасьцях паміж уладай і апазыцыяй, а таксама ўнутры самой апазыцыі, але і ў тым, як яе будзе вырашаць дэмакратычная ўлада пасьля перамогі над цяперашнім рэжымам. Верагодна, без палітычнага кампрамісу, перш за ўсё ў самой Беларусі, і тут не абысьціся.
Але да перамогі яшчэ трэба дайсьці, а гэта, на думку многіх, немагчыма без кансалідацыі ўсіх пратэставых і нязгодных зь цяперашнім рэжымам сілаў. Няздольнасьць большасьці лідэраў «старой» і «новай» апазыцыі да рэальнага, а не дэкляратыўнага аб'яднаньня ўвайшла ўжо ў легенды.
Напрыклад, адзін з ідэйных лідэраў «старой апазыцыі» Зянон Пазьняк разглядае Бабарыку і Ціханоўскую як "надзіманыя фігуры" і заяўляе, што «Беларусь у іх толькі на вуснах і мае на ўвазе "краіну для жыцьця" у складзе Расеі, але не свабодную беларускую нацыю. Для іх беларуская мова не зьяўляецца дэмакратыяй, а гісторыя барацьбы за беларускую незалежнасьць — чужая і ненавісная». Пра пэрспэктывы кансалідацыі лідэраў «новай» апазыцыі гаворыць ужо сам факт іх знаходжаньня ў розных краінах, а таксама відавочна ня ўзгодненыя, часам рознанакіраваныя палітычныя ініцыятывы.
Яшчэ больш важная праблема — гатоўнасьць да кансалідацыі ў самім беларускім грамадзтве. Прычым ня проста да дыялёгу з апанэнтамі, а да рэальных кампрамісаў зь імі, кампрамісаў, многія зь якіх напэўна акажуцца непрыемнымі і «доўгайграючымі».
Паводле дадзеных студзеньскага 2021 году апытаньня Астапені, на пытаньне «Ці можна давяраць большасьці людзей, альбо трэба быць вельмі асьцярожным у адносінах зь людзьмі?» толькі 30% адказалі станоўча, а 70% адмоўна. «Характэрная рыса беларускага грамадзтва, — адзначаецца ў дакладзе ZOiS, — нізкі ўзровень сацыяльнага даверу. Істотнага росту кансалідацыі ў выніку падзеяў мінулага году не назіраецца: толькі 10% беларусаў пачалі больш давяраць іншым за апошняе паўгодзьдзе, а каля 30% адзначылі зьніжэньне ўзроўню даверу да іншых людзей«. А павышэньне сацыяльнага даверу без палітычных кампрамісаў наўрад ці магчымае.
Зразумела, гаворка ідзе не пра «дыялёг» і «прымірэньне» ва ўмовах пастаяннага росту гвалту дзяржаўнай улады над нязгоднымі, а пра будаўніцтва новай будучыні, да якога рана ці позна давядзецца прыступіць. Ігнараваньне ўрокаў мінулага, у тым ліку і 2020 году, адсутнасьць ясных, аргумэнтаваных адказаў на пастаўленыя пытаньні можа прывесьці да таго, што новая будучыня прынясе больш расчараваньняў, чым радасьці. Будаўніцтва гэтай будучыні трэба не адкладаць «да перамогі над рэжымам», а пачынаць проста цяпер, распрацоўваючы стратэгію і тактыку палітычных дзеяньняў у рэальнай, а не прыдуманай краіне.
Думаю, усім нам трэба будзе прайсьці цярністы шлях да новай будучыні Беларусі.
Уладзімер Мацкевіч, мэтадоляг, філёзаф, грамадзкі дзеяч
«РЭЖЫМ НЯ МОЖА ПЕРАКАНАЦЬ ГРАМАДЗТВА, ГРАМАДЗТВА НЯ ЗДОЛЬНАЕ ПЕРАМАГЧЫ РЭЖЫМ»
— Што адбылося зь беларускім грамадзтвам у 2020 годзе: сасьпяваньне, дасьпяваньне, ці разрадка напружанасьці? Ці можа вярнуцца вецер на кругі свае?
— Узгаданыя катэгорыі — тэндэнцыйнае спрашчэньне. Нібыта існуе нейкі нармаваны стан сасьпеласьці грамадзтва. Можа, «разрадка напружанасьці» пасуе найбольш, бо напружанасьць сапраўды назапашвалася некалькі гадоў запар. Зьяваў і падзеяў, якія сьведчаць пра нарастаньне напружанасьці, можна налічыць шмат. Пачатак гэтага працэсу назваць складана, хіба што пратэсты «дармаедаў» умоўна можна ўзяць за пачатак адліку.
Зьмены ў структуры грамадзтва немагчыма было не заўважыць, але заўважыць мала, іх трэба асэнсаваць.
У 2017 годзе я паспрабаваў асэнсаваць ужо заўважаныя рысы ў канцэпце «трох сьветаў», прадстаўнікі якіх адрозьніваюцца сваім месцам адносна спажываньня інавацыяў. Паводле гэтага канцэпту, зьмены ў краіне і грамадзтве распачнуцца ў выніку руху насустрач першага і другога сьветаў. І ў 2020 годзе мы бачылі гэта.
Спачатку адбылася сустрэча супольнасьцяў «першага і трэцяга сьвету» («першы сьвет» можна маркаваць знакавымі асобамі В.Бабарыкі і В.Цапкалы, а «трэці сьвет» — Сяргеем Ціханоўскім). А напрыканцы перадвыбарчай кампаніі яны рушылі насустрач «другому» сьвету (нацыянальна-арыентаванаму), які напоўніў пратэст сэміятычным (БЧБ, Пагоня), але пакуль ня сэнсавым і каштоўнасным зьместам.
Структурныя зьмены ў грамадзтве паводле канцэпту «трох сьветаў» дасьледаваліся і фіксаваліся сацыялягічнымі сродкамі (Аксана Шэлест , Тацяна Вадалаская), але ёсьць яшчэ адзін чыньнік. Гэта той стан узбуджэньня, у які трапіла грамадзтва на кароткі час у чэрвені-жніўні 2020 году і які цягнуўся да лістапада-сьнежня. Гэта часовы стан, ён праходзіў розныя стадыі і павінен быў скончыцца (дасьледаваньне Аксаны Шэлест ). Структурныя зьмены ў грамадзтве і часовы стан эмацыйнай узбуджанасьці не варта блытаць.