— Ці шкадуеце вы пра тое, што адбылося ў 2020 годзе, ці варта яно было сьмерцяў, зьняволеньняў, зламаных лёсаў?
— Я сумую і спачуваю загінулым, іх сем'ям і сябрам, усім рэпрэсаваным і пацярпелым. Гэта цяжкае выпрабаваньне для ўсіх нас.
Шкадаваць трэба пра тое, што мы не скарысталіся шанцам у жніўні 2020 году. Толькі так можна было пазьбегнуць шматлікіх ахвяраў цягам наступных месяцаў.
І каб ахвяры не былі марнымі, мы мусім перамагаць.
— Якія ўрокі зь беларускіх падзеяў 2020 году?
— Палітычныя праблемы вырашаюцца палітычнымі мэтадамі.
Палітычны крызіс патрабуе палітычнага рашэньня, палітычнае рашэньне патрабуе палітычнай волі.
Рэвалюцыйная сытуацыя высоўвае на першы плян права, замест дыскрэдытаваных законаў, якія перасталі адпавядаць патрабаваньням часу. Права вышэйшае за закон, тым больш калі закон не працуе.
Палітычная воля і рэвалюцыйныя рашэньні дзейнічаюць толькі ў адпаведны момант, калі момант страчаны, застаецца толькі «махаць кулакамі пасьля бойкі».
Адпаведны момант складаецца гістарычна і аб’ектыўна (то бок, стахастычна ці выпадкова), а скарыстацца ім здольныя толькі тыя, хто рыхтаваўся да яго загадзя.
Падрыхтавацца да ўнікальнага гістарычнага моманту немагчыма на падставе эмпірычнага досьведу. Бо ўнікальныя моманты і сытуацыі таму і ўнікальныя, што не паўтараюцца. Падрыхтоўка да такіх момантаў і падзеяў можа быць толькі тэарэтычная. Антытэарэтычная ўстаноўка, распаўсюджаная ў нашым грамадзтве, прывяла нас да паразы.
Падзеі 2020 году прыцягнулі да сябе агульную ўвагу, але гэта толькі бачная частка працэсаў, якія пачаліся раней за 2020 год і яшчэ ня скончыліся. Тэктанічны зрух у беларускім грамадзтве закрануў глыбокія пласты і пакуль выклікаў толькі палітычны крызіс.
Наступствы гэтага тэктанічнага зруху будуць праяўляцца паступова, і гэта зойме не адзін год. Але пакуль не атрымаў вырашэньня нават палітычны крызіс. Якім чынам павінен быў вырашацца палітычны крызіс на працягу 2020–21 году, я прапісаў у «Дарожнай мапе». Але калі ён зацягнецца, то трэба будзе шукаць нейкія іншыя шляхі.
Аляксандар Пашкевіч, гісторык, шэф-рэдактар часопіса «Архэ»
«ВЯРТАНЬНЕ ДА СЫТУАЦЫІ, ЯКАЯ БЫЛА ДА ТРАЎНЯ 2020-ГА, НЯ БУДЗЕ»
— Што адбылося зь беларускім грамадзтвам у 2020 годзе: сасьпяваньне, дасьпяваньне, ці разрадка напружанасьці? Ці можа вярнуцца вецер на кругі свае?
— Мне здаецца, што гэта ўжо дасьпяваньне. Сасьпяваньнем былі тыя працэсы, якія адбываліся ў беларускім грамадзтве прынамсі апошняе дзесяцігодзьдзе, доўгі час яны былі ня вельмі заўважныя, але ў 2020 годзе неспадзявана для большасьці вырваліся з-пад лёду. А проста разрадкай напружанасьці не дазваляе назваць тое, што адбывалася і адбываецца, доўгатрываласьць падзеяў. Менавіта таму і вецер на кругі свае вярнуцца ўжо ня зможа: як бы ні разьвіваліся далей падзеі, вяртаньня да сытуацыі, якая была да траўня 2020-га, ня будзе. І ўлады, і грамадзтва спалілі масты, цяпер пытаньне стаіць рубам: хто каго.
— Як у падзеях 2020 году праявілася беларускае нацыянальнае?
— Беларускаму нацыянальнаму гэтымі падзеямі дадзены магутны штуршок. Вядома, асноўным рухавіком пратэстаў сталі гэтым разам не нацыянальна-дэмакратычныя сілы, адпаведна, і нацыянальны чыньнік у пратэставым руху напачатку ня быў надта заўважным. Але па ходу разьвіцьця падзеяў нацыянальныя элемэнты ўсё далей праточваюцца і праяўляюцца. Найбольш характэрны прыклад — уражальны посьпех бел-чырвона-белага сьцяга.
Заўважны прагрэс і ў іншых сфэрах. Хто б мог падумаць год таму, што шматтысячныя прагляды будуць зьбіраць онлайн-спэктаклі Купалаўскага тэатру? Што могуць мець такую папулярнасьць канцэрты Вольнага хору? Што адмысловыя беларускамоўныя нядзелі з уласнай ініцыятывы і пры ўзаемапаразуменьні будуць абвяшчаць найбольш папулярныя ў Беларусі расейскамоўныя СМІ і блогеры? Падобных прыкладаў можна прыводзіць вельмі шмат, хоць, вядома, казаць, што беларуская нацыянальная ідэалёгія ў яе традыцыйным разуменьні ўжо перамагла, вельмі перадчасна. Але прагрэс ёсьць.
— Чаму беларускі пратэст 2020 году ня меў геапалітычнага вымярэньня?
— На тэрыторыі Беларусі маюць уплывы толькі два моцныя геапалітычныя гульцы — Расея і «калектыўны Захад». Паколькі рэжым Лукашэнкі заўсёды быў выразна прарасейскі, то ў выпадку ўнутранага канфлікту з геапалітычным вымярэньнем апанэнты Лукашэнкі маглі б быць толькі празаходнімі.