Але Захад, заняты ўласнымі праблемамі, ня быў моцна зацікаўлены ў разгойдваньні тут сытуацыі і зьмяненьні статус-кво. І, па сутнасьці, не аспрэчваў прыналежнасьці Беларусі да расейскай сфэры ўплыву.
Адпаведна і людзі, якія ў выніку падзей 2020 году сталі палітычнымі лідэрамі пратэставай супольнасьці, добра разумелі, што без фармальнай ці нефармальнай згоды Крамля на палітычныя зьмены ў Беларусі дамагчыся пазытыўнага выніку тут будзе цяжка, калі ўвогуле магчыма. Таму, хто шчыра, а хто толькі з тактычных меркаваньняў, яны сьвядома адмаўляліся ад разыгрываньня антырасейскай карты. Тым больш што на гэта не было сур’ёзнага запатрабаваньня і ў народных масаў.
Іншая справа — што тыя каштоўнасьці, за якія ўжо больш як год вядзецца ахвярнае змаганьне, характэрныя, па сутнасьці, менавіта для заходняга сьвету. У арбіце сучаснай Расеі, а тым больш непасрэдна ў яе складзе іх рэалізацыя немагчымая. Таму аб’ектыўна наш народны рух чым далей, тым болей мусіць рабіцца празаходнім, чаму спрыяе і пазыцыя, занятая Крамлём. Невыпадкова ўсе апанэнты рэжыму, вымушаныя да эміграцыі з краіны, едуць менавіта на Захад, а не на Ўсход.
— Ці засьведчылі падзеі 2020 году раскол у беларускім грамадзтве?
— Гэта раскол не ў беларускім грамадзтве як такім, а паміж грамадзтвам і ўладай. Апошняя, маючы поўную манаполію на валоданьне зброяй, здолела захаваць ляяльнасьць сілавых структураў і ўладнай вэртыкалі ды ўтрымлівае пакуль што пры дапамозе брутальнай сілы кантроль над рэсурсамі краіны.
Безумоўна, пэўная падтрымка дзеяньняў улады ў грамадзтве ёсьць, колькасьць г.зв. «ябацек» нашмат вышэйшая, чым мэмныя 3%. Але яна ўсё ж ня вельмі высокая, а галоўнае — пасіўная. Характэрнае нядаўняе прызнаньне старшыні праўладнай Беларускай рэспубліканскай калегіі адвакатаў, што сёньня адбіваюцца ад усіх нападак, «як правіла, толькі дзяржаўныя органы». Таму ў аснове цяперашняга палітычнага крызісу ляжыць усё ж сілавы захоп краіны пэўнай групоўкай, а не раскол грамадзтва.
— Ці магчымае прымірэньне, і калі так, то якой можа быць яго формула?
— Прымірэньне з Лукашэнкам немагчымае і дзеля асаблівасьцяў ягонай асобы, і дзеля таго, што ўсе магчымыя масты да паразуменьня ім даўно сьвядома спаленыя.
Іншая справа — магчымасьці паразуменьня з часткай атачэньня Лукашэнкі, якая ў пэўных умовах адхіліла б дыскрэдытаванага дыктатара ад улады і выказала гатоўнасьць да перамоваў з прадстаўнікамі пратэставай часткі грамадзтва. У такім разе формула магла б быць такая, якая звычайна ў падобных выпадках практыкуецца: прадстаўнікі былой эліты вытаргоўваюць для сябе гарантыі асабістай недатыкальнасьці і нават права на ўдзел у будучым палітычным жыцьці, узамен жа запускаюць мэханізм мірнага трансфэру ўлады праз рэальную канстытуцыйную рэформу і правядзеньне канкурэнтных выбараў.
Зрэшты, такая схема на дадзены момант выглядае даволі тэарэтычнай і ня вельмі рэалістычнай. Увогуле многае залежыць ад таго, як будзе сытуацыя разьвівацца далей, колькі яшчэ будзе панесена ахвяраў і праліта крыві.
— Ці шкадуеце вы пра тое, што адбылося ў 2020 годзе, ці варта яно было сьмерцяў, зьняволеньняў, зламаных лёсаў?
— Не, не шкадую. Тое, што адбылося і адбываецца — гэта жудасна і траўматычна, але празь нешта такое ў розны час праходзіла большасьць народаў сьвету. Тут залежыць ад таго, зь якой пэрспэктывы глядзець — бягучага моманту ці будучыні, інтарэсаў асобных людзей тут і цяпер ці ўсяго грамадзтва ў гістарычным аспэкце.
Людзі цярпяць страты, але грамадзтва набывае: агульны гістарычны ўсьвядомлены досьвед перамогаў і паразаў, агульных герояў і пакутнікаў, салідарнасьці з паплечнікамі ў змаганьні. Гэта ўсё акурат тое, што кладзецца ў падмурак палітычнай нацыі. І дае надзею на тое, што зьмены, якія непазьбежна ў нас неўзабаве адбудуцца, будуць якаснымі.
— Якія ўрокі зь беларускіх падзеяў 2020 году?
— Падзеі 2020 году чарговы раз засьведчылі, што асноўны выклік і пагроза для дыктатарскіх рэжымаў, асабліва пэрсаналісцкіх, — гэта іх адрыў ад жыцьця і выпаданьне з рэчаіснасьці, няздольнасьць адчуваць грунтоўныя зьмены ў грамадзтве і яго чаканьні. Рэжым, які не спрабуе праводзіць даўно насьпелыя рэформы зьверху, непазьбежна ў пэўны час сутыкнецца з магутным ціскам зьнізу. Як бы грунтоўна, здавалася б, перад гэтым усё ні зачысьціў.