Грамадзтву ж пакуль што давялося перагледзець пашыранае раней уяўленьне, што крах рэжыму залежыць ад масавасьці супраціву яму і магчымасьці гэта прадэманстраваць. Аказалася, што гэта ня так: сотні тысяч людзей на вуліцах гарадоў — не гарантыя таго, што адбудзецца раскол элітаў і сыстэма ўлады рассыплецца. Прынамсі, у тых сыстэмах, у якіх фармаваньне ўладнай вэртыкалі на ўсіх узроўнях не залежыць ад насельніцтва ані ў найменшай ступені.
Яўген Прэйгерман, палітоляг, заснавальнік і дырэктар Рады міжнародных адносінаў «Менскі дыялёг»
«БЕЛАРУСЬ ВЫЙШЛА Ў АДЧЫНЕНАЕ ВАКНО НА 20-М ПАВЕРСЕ»
Беларуская трагедыя-2020 і постсавецкі транзыт
Першыя дзесяцігодзьдзі пасьля распаду СССР былыя савецкія рэспублікі, якія атрымалі незалежнасьць, шмат у чым разьвіваліся на падмурку і ў каляінах, якія былі закладзеныя яшчэ савецкай імпэрыяй. Гэта тычылася розных бакоў жыцьця, але асабліва кантрасна праяўлялася ў іх элітах.
У 1990–2000-я гады на палітычных сцэнах новых краінаў дамінавалі «прадукты» савецкай сыстэмы: і ўладныя, і апазыцыйныя колы амаль татальна складаліся зь людзей, што атрымалі менавіта савецкую адукацыю і сацыялізацыю. Таму постсавецкі пэрыяд па вызначэньні быў транзытны, падчас яго кожная незалежная рэспубліка мусіла выбудаваць свой нацыянальны падмурак разьвіцьця, у тым ліку — паўнавартасную нацыянальную эліту, здольную эфэктыўна кіраваць дзяржавай у якасна новых і ўсё менш прадказальных умовах ХХІ стагодзьдзя.
Працэсы, якія адбываліся ў Беларусі ў 2014–2020 гадах, давалі няпэўную, але ўсё ж надзею на тое, што ва ўмовах беларускага аўтарытарызму ўдасца падрыхтаваць краіну да новага — ужо пост-постсавецкага — этапу разьвіцьця. Бо галоўным пытаньнем для Беларусі ў кантэксьце постсавецкага транзыту было і застаецца ня тое, калі сыдзе Аляксандар Лукашэнка, а ў якім стане на момант яго сыходу будзе краіна: грамадзтва, палітычная сыстэма, эканоміка і зьнешняя палітыка.
Адзін варыянт — гэта грамадзтва, у якім не абвостраная праблема ўнутранага расколу і дзе на гэтай падставе павольна фармуюцца агульнанацыянальная эліта і грамадзянская супольнасьць; палітычная сыстэма, якая зьніжае градус рэпрэсіўнасьці; а таксама дывэрсыфікаваныя эканоміка і зьнешняя палітыка. І зусім іншы варыянт — гэта яшчэ большы грамадзкі раскол, заточаная на актыўнае зьнішчэньне апанэнтаў палітычная сыстэма і амаль цалкам залежныя ад аднаго вэктару зьнешняя палітыка і эканоміка.
Вядома, абодва варыянты «крайнія», а рэчаіснасьць амаль заўсёды аказваецца зьмяшанай. Але відавочна, што чым бліжэй да першага варыянту, тым больш шанцаў на пасьпяховы транзыт у постлукашэнкаўскую эпоху мела б Беларусь.
Менавіта ў першым кірунку, як бы хто гэта сёньня ні адмаўляў, краіна відавочна пачала рухацца пасьля 2014 году. Дастаткова паглядзець хаця б на дынаміку яе інтэрнацыяналізацыі і грамадзкай актыўнасьці. Дарэчы, якраз гэты працэс прывёў да таго, што летам 2020 году шмат хто ў грамадзтве літаральна забыў пра тое, што такое аўтарытарная ўлада і на што яна здольная ў палітычным процістаяньні.
Але трэнд выбудоўваўся ў параўнальна спрыяльных зьнешніх і ўнутраных умовах. Каб мець шанец на яго працяг і пашырэньне, грамадзтву (маюцца на ўвазе як улады, так і іх апанэнты) было неабходна рэалістычна ацаніць палітычныя дылемы, што паўсталі перад ім у нашмат менш спрыяльных умовах 2020 году.
Па-першае, важна было асэнсаваць і прыняць расклад сілаў унутры Беларусі па стане на пачатак 2020 году: улада ўжо не была настолькі моцная, каб перамагчы ў лабавым сутыкненьні на «раз-два-тры», але апазыцыя яшчэ ня мела рэальных перадумоваў, каб зьнесьці кансалідаваны аўтарытарны рэжым. Гэта найгоршы з магчымых раскладаў для краіны. Бо, і гэта па-другое, з улікам геапалітычнага становішча Беларусі любы ўнутраны канфлікт, які не вырашаецца хутка, па вызначэньні ператвараецца ў геапалітычны.
Іншымі словамі, унутрыбеларускія апанэнты натуральным чынам пачынаюць шукаць падтрымкі ў геапалітычных антаганістаў — Расеі і Захаду, а тыя, у сваю чаргу, гэтак жа натуральна пачынаюць прасоўваць свае канкуруючыя інтарэсы. І тады ўжо ня мае ніякага значэньня, ці быў у пратэстаў зьнешнепалітычны складнік, бо геапалітызацыя непазьбежна зьмяняе першапачатковыя расклады, сутнасьць канфлікту і склад яго актараў.
У прыватнасьці, яна аўтаматычна ператварае папулярныя сярод шматлікіх камэнтатараў развагі пра палітычную суб’ектнасьць пратэсту ў інфантыльныя фантазіі. Бо экзальтаваным грамадзтвам без належнай палітычнай структурызацыі надзвычай лёгка маніпуляваць, і таму яно па вызначэньні ня можа быць сапраўдным суб’ектам у геапалітызаваным канфлікце. Прынамсі, у беларускіх умовах.