Беларускі палітычны крызіс, які ўзьнік адразу пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 9 жніўня 2020 году і які характарызаваўся беспрэцэдэнтным узроўнем палітычнай мабілізацыі і сацыяльнай салідарнасьці беларускай грамадзянскай супольнасьці, стаў вынікам шэрагу аб'ектыўных і суб'ектыўных фактараў і прычын, якія сьпелі на працягу апошніх пяці-дзесяці гадоў.
Калі гаварыць пра аб'ектыўныя прычыны, то, перш за ўсё, істотна зьмяніліся структурныя сацыяльна-дэмаграфічныя характарыстыкі беларускага грамадзтва, а таксама яго каштоўнасныя арыентацыі.
Можна сьцьвярджаць, што беларускае грамадзтва за апошняе дзесяцігодзьдзе зьдзейсьніла своеасаблівы фазавы пераход — ад грамадзтва, над якім панаваў сьветапоглядны груз савецкай спадчыны, да «пост-постсавецкай» супольнасьці, у якой каштоўнасныя ўстаноўкі на свабоду, канкурэнцыю, зьніжэньне ролі дзяржавы ў вырашэньні надзённых праблемаў, асабістую адказнасьць за ўласны лёс і дабрабыт пачалі пераважаць традыцыйныя патэрналісцкія арыентацыі, характэрныя для пэрыяду 1990-х — пачатку 2000-х гадоў.
За гэты час беларускае грамадзтва стала яшчэ больш адкрытым і сучасным ня толькі дзякуючы падключэньню Беларусі да працэсаў глябалізацыі, пераважна праз усталяваньне гандлёва-эканамічных і палітычных сувязяў зь іншымі краінамі, але і шырокаму распаўсюджваньню інфармацыйна-камунікатыўных тэхналёгіяў і падключэньню Беларусі да «глябальнай вёскі», што адыграла вядучую ролю ў беспрэцэдэнтнай палітычнай мабілізацыі і сацыяльнай салідарнасьці падчас прэзыдэнцкай кампаніі 2020 году і пасьля яе.
Паралельна, насуперак ідэалягічнай пазыцыі беларускай кіруючай клясы — пазыцыі, зьвязанай з захаваньнем дамінуючага становішча дзяржаўнай уласнасьці, структурныя трансфармацыі ў эканоміцы прывялі да таго, што доля прыватнага сэктару перавысіла ў 2020 годзе 50%.
Каштоўнасны зрух супаў зь відавочным крызісам сацыяльна-эканамічнай мадэлі кіраваньня беларускай дзяржавы, якая больш-менш пасьпяхова выконвала свае функцыі да 2015 году, але пасьля пачала ўвесь час даваць збоі з прычыны скарачэньня доступу да нафтавай і геапалітычнай рэнты ў адносінах з Расеяй.
Пэрыядычныя эканамічныя спады і стагнацыя даходаў грамадзян на фоне трэнду росту дабрабыту ў суседніх краінах, зь якімі беларусы сталі ўсё часьцей і часьцей суадносіць уласнае становішча, паставіла пад пытаньне здольнасьць дзяржавы выконваць узятыя на сябе абавязаньні ў адпаведнасьці з сацыяльным кантрактам зь беларускім грамадзтвам. Неаднаразовыя і беспасьпяховыя спробы рашуча пераадолець запаветную плянку сярэдняга заробку «папіцот» з рухам у кірунку «па тысячы» ў даляравым эквіваленце не ўвянчаліся посьпехам, а паводле ўзроўню сярэднедушавых наяўных рэсурсаў у 2020 годзе Беларусь выйшла толькі на ўзровень «папіцот» у беларускіх рублях.
Пандэмія каранавірусу і яе эпідэміялягічныя, эканамічныя і палітычныя наступствы сталі сапраўдным краш-тэстам для беларускага грамадзтва і дзяржавы. І калі для беларускага грамадзтва яна стала глыбінным матывам для беспрэцэдэнтнага ўзроўню сацыяльнай салідарнасьці і ўзаемадапамогі, то дзяржава іспыт на эфэктыўнасьць і адэкватнасьць вырашэньня надзённых праблемаў беларусаў праваліла.
У выніку пандэмія каранавірусу паказала, што дзяржаве зь цяжкасьцю ўдаецца выконваць самыя базавыя функцыі ў рамках сацыяльнага кантракту з грамадзтвам — клапаціцца пра жыцьцё і здароўе грамадзян.
Высокі ўзровень трывожнасьці і страху значнай часткі грамадзтва, які стаў вынікам непасьлядоўнай і супярэчлівай лініі дзяржавы ў барацьбе з сацыяльна-эканамічнымі і ўласна эпідэміялягічнымі наступствамі пандэміі (70–80% лічылі антыковідныя захады ўладаў неэфэктыўнымі і недастатковымі) лёгка трансфармаваўся ў пратэставыя настроі напярэдадні галоўнай палітычнай падзеі 2020 году — прэзыдэнцкай выбарчай кампаніі.
Не пасьпеўшы купіраваць нэгатыўныя наступствы пандэміі, Аляксандар Лукашэнка прыняў найбольш рызыкоўнае для сябе рашэньне — праводзіць прэзыдэнцкую выбарчую кампанію ў разгар першай хвалі эпідэміі.
На фоне ўвядзеньня надзвычайных становішчаў і локдаўнаў па ўсім сьвеце з прычыны пандэміі беларускае кіраўніцтва, паддаўшыся ўплыву кансьпіралягічных тэорыяў (згодна зь якімі каранавірус — гэта глябальная авантура, зладжаная дзеля новага перадзелу сьвету), пайшла «ва-банк», аднак ані ў сьвеце, уключаючы бліжэйшага стратэгічнага саюзьніка ў асобе Кітая, ані ў беларускім грамадзтве такі «ковід-дысыдэнцкі подзьвіг» не ацанілі.
Замест таго каб рушыць за сусьветным трэндам, выкарыстоўваючы пандэмію ў якасьці трыгера для рэформы сыстэмы палітычнага кіраваньня і эканамічных рэформаў і перабудовы ўсёй сацыяльна-эканамічнай мадэлі ў адпаведнасьці з посткаранавіруснымі рэаліямі ў духу «вялікай перазагрузкі» (паводле Кляўса Шваба), і нават больш — як падставы для пераносу выбарчай прэзыдэнцкай кампаніі на пазьнейшы тэрмін і ў больш спрыяльныя ўмовы, быў абраны самы неспрыяльны сцэнар.