Палітычны крызіс 2020 году стаў крыніцай абуджэньня беларускага грамадзтва і пачаткам зараджэньня беларускай палітычнай нацыі. Аднак гэты ж крызіс выявіў усю крохкасьць беларускай дзяржавы ў сэнсе здольнасьці бюракратычных інстытутаў і ўладных структураў падтрымліваць агульнанацыянальны кансэнсус паміж рознымі часткамі беларускага грамадзтва, прадстаўнікамі «адкрытай» і «закрытай» сацыяльных прастораў.
Ён жа паставіў пад пытаньне здольнасьць беларускай дзяржавы да самазахаваньня і ўзнаўленьня з прычыны адсутнасьці стратэгічнага бачаньня вырашэньня гэтага крызісу ў беларускай кіроўнай клясы. Па меры яго ператварэньня ў глябальную праблему беларускае грамадзтва і дзяржава рызыкуе трапіць у геапалітычную пастку, у якой іх лёс і будучыню будуць вызначаць іншыя глябальныя і рэгіянальныя гульцы. І як гэта часта бывае — без уліку нацыянальных інтарэсаў беларускага грамадзтва, ня кажучы ўжо пра інтарэсы беларускай дзяржавы і кіроўнай элітнай групы.
У гэтай сувязі адзінае магчымае і прымальнае рашэньне гэтага крызісу — шырокі і інклюзіўны дыялёг паміж «адкрытай» і «закрытай» часткамі беларускага грамадзтва, прычым імкненьне да паразуменьня і суперажываньня зьяўляецца неабходнай перадумовай для пераадоленьня гэтага расколу. Нягледзячы на шматлікія сусьветныя войны і канфлікты, якія праходзілі праз тэрыторыю Беларусі як праз эўразійскі калідор для ўварваньняў з Захаду на Ўсход і з Усходу на Захад, на ўнутрыпалітычныя канфлікты, якія прыводзілі да грамадзянскіх войнаў і расколаў, якімі карысталіся імпэрыі на Захадзе і на Ўсходзе, — нягледзячы на ўсё гэта, беларусы кожны раз паўставалі з попелу і зноўку выбудоўвалі свой дом і саміх сябе.
І гэта было магчыма дзякуючы волі да суіснаваньня насуперак палітычным адрозьненьням і супярэчнасьцям, экзыстэнцыяльным крыўдам за мінулае і сучаснасьць, дзякуючы салідарнасьці і ўзаемадапамозе спачатку ўнутры родавых структураў і сем'яў, прафэсійных супольнасьцяў, а цяпер — на больш шырокім узроўні грамадзянскай супольнасьці. Гэтая энэргія, якая вызваляецца дзякуючы абуджэньню беларускай палітычнай нацыі, мае як творчы, гэтак і разбуральны патэнцыял. Таму аніякі зыход не гарантаваны, але палітыка — сфэра магчымага, і беларуская палітычная нацыя мае ўсе шанцы для таго, каб паўстаць з попелу яшчэ адзін раз пасьля завяршэньня крызісу.
Наперадзе нас чакае нялёгкі і напоўнены выпрабаваньнямі шлях вялікага адраджэньня беларускай нацыі.
Арцём Шрайбман, палітычны аналітык, заснавальнік аналітычнага агенцтва Sense Analytics, запрошаны экспэрт Маскоўскага Цэнтру Карнэгі
«НАЎРАД ЦІ РЭЖЫМ БЕЛАРУСКАГА ТЫПУ МОГ СЫСЬЦІ АКСАМІТНА»
— Што адбылося зь беларускім грамадзтвам у 2020 годзе: сасьпяваньне, дасьпяваньне ці разрадка напружанасьці? Ці можа вярнуцца вецер на кругі свае?
— 2020 год — гэта пункт біфуркацыі, момант, калі стомленасьць і незадаволенасьць уладай, якія назапашваліся гадамі, разрасьліся да рэкордных памераў і выплюхнуліся вонкі. Гэта можна назваць і сталеньнем, па меншай меры, значнай часткі грамадзтва. Архаізацыя ўлады стала абсалютна нецярпімай для гэтай часткі беларусаў. Гэта ўжо не палітычная, эстэтычная ці этычная нязгода, гэта адрынаньне, нежаданьне дзяліць «жылплошчу».
Карыстаючыся папулярнай мэтафарай, гэта момант, калі жонка пасьля доўгіх зьдзекаў мужа нарэшце не вытрымлівае і хоча канчаткова разарваць адносіны. Але на гэтым мэтафара перастае працаваць. З кватэры з хатнім тыранам можна фізычна сысьці. Грамадзтва ня можа паступіць гэтак жа, мільёны незадаволеных ня зьедуць. І ў гэтым адказ на пытаньне, ці можа вецер вярнуцца на кругі свае.
Можа. Электаральная рэальнасьць для Лукашэнкі не зьмянілася, адрынаньне стала яшчэ больш глыбокім. Аслабленьне ўлады зь нейкіх вонкавых адносна пратэсту прычын (эканоміка, санкцыі, канстытуцыйныя экспэрымэнты) дасьць новую прастору для масавай палітызацыі.
— Як у падзеях 2020 году праявілася беларускае нацыянальнае?
— Беларускае нацыянальнае выявілася ў двух вымярэньнях — сымболіцы і мэтадах пратэсту. З аднаго боку, гэта быў рэнэсанс бел-чырвона-белага сьцяга, які выйшаў далёка за межы той невялікай групы людзей, для якіх ён быў важны да 2020 году. Сьцяг напоўніўся новым сэнсам, і гэта сур'ёзная заяўка на тое, каб ён стаў дзяржаўным празь нейкі час. Песьні NRM, Nizkiz і іншых беларускіх выканаўцаў сталі гімнамі пратэсту, хоць тут яны і дзеляць сымбалічнае поле зь беларускім рымэйкам «Муры» і песьняй «Перемен» Цоя. Але, улічваючы прарасейскі дрэйф Лукашэнкі і ягонай сыстэмы, якія абараняюцца, нацыянальнае стала маркерам пратэсту яшчэ і з пункту гледжаньня вызваленьня з-пад расейскага аўтарытарнага ўплыву.