«ПАДЗЕІ 2020 ГОДУ БІЛІ ПА РЭЖЫМЕ, А ЎДАРЫЛІ ПА БЕЛАРУСІ»
Быць або ня быць Беларусі
У леташніх падзеях ад самага іх пачатку ўвесну самым вусьцішным відовішчам была гатовасьць процьмы сумленных і шчырых людзей падманвацца і сьпяшацца верыць сумнеўным прапановам і асобам, часам фактычным no-name. Ужо сама ідэя дасягненьня пераменаў праз падтрымку нетранспарэнтных палітычных праектаў на леташніх выбарах, пасьля доўгае маргіналізацыі апазыцыі і пры захаваньні існуючых рамкавых умоваў выбараў, была аблуднай ці нават абсурднай.
Далей усё толькі пагаршалася. Напрыклад, апанэнты рэжыму хуценька адмовіліся ад маральнай вышэйшасьці, праўды — наймагутнейшага аргумэнта, які доўга быў у іх руках. Замест таго каб, як і раней, указаць на фальсыфікацыі выбараў, некаторым колам удалося супраць фантастычных вынікаў галасаваньня, абвешчаных уладамі, высунуць мала чым лепшае ў сваёй перабольшанасьці сьцьверджаньне пра перамогу пэўнай асобы.
Падобным чынам была страчаная і маральная вышэйшасьць у пытаньні гвалту, якую апазыцыя мела дзесяцігодзьдзямі, адмаўляючыся ад яго і не дапускаючы яго інцыдэнты ў сваіх шэрагах. Гэтым разам лідэры пратэстаў вырашылі проста заплюшчыць вочы на ўсё. Не дапамагло, у выніку толькі разгром, мноства ахвяраў, і краіна ў паўблякадзе і імкліва траціць сувэрэнітэт.
Нехта скажа — а інакшага выйсьця і не было ў выпаленай беларускай палітычнай сфэры. У тым і справа, што было, і вынікае яно зь вядомага правіла — не сядаць гуляць з махляром, асабліва калі навокал — яго дужэйшыя саўдзельнікі ў ашуканстве.
Выйсьцем было (і павінна быць) вымаганьне зьменаў рамкавых умоваў палітычнай дзейнасьці і правядзеньня выбараў у краіне. Інакш кажучы, стварэньня магчымасьцяў для высоўваньня і грамадзкага абмеркаваньня абгрунтаваных і транспарэнтных палітычных альтэрнатываў, у тым ліку праз разгортваньне паўнавартасных палітычных партый, СМІ ды іншай інфраструктуры для публічнай палітыкі перад (sic!) правядзеньнем справядлівых выбараў.
Адпаведныя магчымасьці павінны быць ня проста створаныя, але і павінны пэўны час праіснаваць, каб у краіне пасьпелі паўстаць структуры для фармуляваньня і адстойваньня палітычных альтэрнатываў. Гэты шлях — адзінае беларускае выйсьце з сытуацыі, усе іншыя вядуць да замежнай інтэрвэнцыі і страты сувэрэнітэту ці нават грамадзянскага канфлікту.
Няма сумневу, што байкот выбараў меў шанцы прымусіць улады — якія, як выглядае, дзесьці зь сярэдзіны 2010-х думалі пра трансфармацыю — да крокаў у гэтым напрамку, бо дэлегітымізаваў бы дзейную ўладу і націснуў бы на яе нашмат больш, чым буйнамаштабныя, але дрэнна арганізаваныя леташнія пратэсты.
Да таго ж сам па сабе байкот быў рэалістычным сцэнарам. Бо калі ўжо за невядомую асобу, высунутую палітычнымі сіламі з блытанымі і спрэчнымі палітычнымі і эканамічнымі афіліяцыямі прагаласавала гэтулькі выбарцаў — не за яе якасьці і вартасьці альбо праграму, а дэманструючы пратэст цяперашняму кіраўніцтву — то ёсьць падставы меркаваць, што байкот падтрымала б яшчэ болей людзей. Задакумэнтаваць і выкарыстаць яго для палітычнага ціску ў інтарэсах пераменаў можна было нашмат лягчэй і зь меншымі стратамі, чым пры тым варыянце дзеяньняў, які быў абраны летась.
То бок праз сваю палітычную недасьведчанасьць грамадзтва і яго вялізныя сэгмэнты лёгка паддаліся маніпуляцыям з боку і ўладаў, і шэрагу іншых сілаў і структураў, наконт прыхільнасьці якіх дэмакратыі ці незалежнасьці ёсьць сумневы. Больш канкрэтныя прычыны гэтага паталягічнага стану — навідавоку.
Па-першае, адсутнасьць разьвітых палітычных і каляпалітычных інстытуцыяў — прычым і на баку апазыцыі, і на баку ўлады. Гэта, напрыклад, вядзе да негатовасьці пасьлядоўна выбудоўваць альтэрнатыўныя палітычныя рухі і высоўваць ды доўгатэрмінова раскручваць самастойных і транспарэнтных палітычных лідэраў — кшталту палітычнай кампаніі Аляксандра Мілінкевіча. Дзейны рэжым таксама відавочна мае праблемы зь пераадоленьнем пэрсаналізацыі і імправізацыйнасьці — і на тым баку нават рэальна існуючых жыцьцяздольных палітычных арганізацый (а ня зборышчаў начальнікаў) няма.
Па-другое, адсутнасьць гатовасьці да пошукаў кампрамісу зь іншымі палітычнымі сіламі ў краіне, калі абвастраецца сытуацыя вакол яе. Часу на тое ставала, бо карані цяперашняга крызісу былі заўважаныя цяперашнім кіраўніцтвам Беларусі яшчэ пару гадоў таму. Але не, калі засьмярдзела смаленым — запрасілі расейскія войскі. Такі падыход ператварае краіну з супольнага дому ў прахадны двор. А што з другога боку, як там адказвалі, напрыклад, на навіны пра рух расейскіх войскаў на мяжы, ці на прыезд вялізнай дэлегацыі расейскага ўраду, каб выбіць зь дзейнага беларускага ўраду рэшткі незалежнасьці, ці на падпісаньне беспрэцэдэнтнай угоды, якая стварыла ўмовы для ўводу расейскіх унутраных войскаў? А ніяк, супакойваньнем прыхільнікаў, што нічога там страшнага, ну і новымі пратэстамі супраць дзейнага ўраду.