Аз бистари беморӣ нахеста, Ҷуҷиро барои сӯҳбат ҷеғ зад. «Беморам» гуфту наомад. Вале ҷосусҳо хабар оварданд, ки саломат асту машғули шикор. Падар сахт оташин шуду бар сари фарзанди бегуноҳ «шикорчӣ» фиристод.
То хабари марги Ҷуҷии чилсоларо нашунид, ҷон надод…
Худро бо азобе ба ҳафтоду дусолагӣ расонд…
Чун фавт шуд, касе аз фарзандонаш наомад, нагирист, парвои падар накард…
Эй пир дар оташи ҷавонӣ мурда,
В-эй боқувват, ба нотавонӣ мурда!
В-эй мурда, ба ҷони ошноӣ зинда,
В-эй ташна, бе оби зиндагонӣ мурда…
Руҷӯи панҷум
Эй халқ, ал-ғиёс, зи марги Ҷалоли дин,
Дорои мулк, ҳам валиаҳди ростин…
Ин субҳ маро дил хост, то ҳадиси гунбади гардон бо исми шарифи Султон Ҷалолиддини Манкубернӣ руҷӯъ кунам, ки дар сулолаи хоразмшоҳиён ягона фарди маҳбуби умум эътироф шудааст. Аз ин боис дигар аҳли хонадон вайро бад медиданд ва Турконхотун тавонист, аз валиаҳдӣ барканораш созад. Бо вуҷуди ин падар бе маслиҳати шоҳписараш амал намекард. Алғараз, то замони сар бардоштани Чингиз, толеи маймун ва бахти ҳумоён доимо роҳкушояш буд ва номи мавзуни сипаҳсолори ғаюр дар ҷаҳон ба некӣ паҳн гашта буд. Султон Ҷалолиддин сарвару раҳнамо, устод ва мураббии Мирмалик асту маро тақдирҷунбон ва ашъорамро харидору талабгор, Нигинаро парварандаю пуштибон, яъне муттакои се ахтари навтулӯъ:
Бе ту ҳумои фатҳу зафар паршикаста бод,
Ҳангомаи давоту қалам баршикаста бод!
Гар дар санои ғайри ту з-ин пас забон диҳад,
Ҳамчун қалам забони суханвар шикаста бод!
Чингиз аз ҷой ҷунбиду Хоразмшоҳ парокандааҳволу ошуфтакор гашт. Хато аз паи хато содир карду Ҷалолиддин дилафгор шуд. Ҳолати бад то ҷое расид, ки падару писарро на раҳнамой ба кор омаду на толеъгир ва на фолбину хобгузор… Аз тилисми Чингизу макри Турконхотун падари тираақл ҳама пешниҳоди фарзанди размовари хеш рад кард, ё ба таъхир андохту худро ба тағофул зад. Вақте Мовароуннаҳр аз даст рафт, Султони ҷавон гуфт, ки «ҳама қушуни худро ғун карда, хайма бар тарфи Ҷайҳун занем ва Хуросонро нигаҳ дорем, то дар даҳани мардум бар сарзаниш набошем».
Аммо падар боз худро ношунида гирифт ва баҳона пеш овард, ки «чун маро толеъ ёр нест, ба ҳеҷ кор даст задан созгор нест!». Яъне, шоҳаншоҳи олам аз ҷанги Чингиз тарсиду на фақат фарзандашро, балки ҳама раъиятро шӯрбахт гардонд.
Тарзи дигар гӯем, падар аз ҷаҳолат андар ҷаҳон оташ заду дудаш чашми фарзанд кӯр кард ва шамшерҳои фитна сардаркаши ӯ шуд:
Ку он забон чу шери фалак баркушоданаш,
Ку он қалам гирифтану дафтар кушоданаш?
Ку он ба базми ганҷ гуҳар барфишонданаш,
Ку он ба иззат уқдаи ахтар кушоданаш?
Вайрона шуд иморати эҳсон ниҳоданаш,
Афсона шуд хазинаи гавҳар кушоданаш!
Навмед шуд умед аз ташриф доданаш,
Барбаста монд ганҷи зар аз дар кушоданаш…
Ё раб, куҷост он сару сардори сарварон
В-он сафкашида кавкабаи моҳпайкарон?!
Хайрият, ки подшоҳи пурнӯш ва пурнуф147 дар поёни умри худ басо печон ва пушаймон гашту сари қадам ҳамроҳи писаронаш Ҷалолиддину Оқшоҳ ба Ғӯрганҷ омад. Бузургони ҳукумат ва сарони дарборро дар Боғи Хуррам ҷамъ оварда, мухтасар амру наҳй кард:
— Аз касофати Чингизи ғаддор дар рӯзгори давлати мо чашми бад расид. Аз шаомат148, куфрони неъмат ва шарри муғул ба ҷон омадаем. Мебинам, ки аз тири тақдир лашкари андӯҳу ғам бар макони дуру наздик ва хонадони турку тожик ҳисороти бисёр меорад. Аз ин шанъат149 чунин панд бардоштам, ки минбаъд дида нодида ангоштан хатост ва бо ақлу ройи равшан чораву тадбир дуруст бояд андешид, то мору каждум аз кошона ронда шавад. Узлоғшоҳи ҷавон камтаҷриба, вай наметавонад, кори гиреҳ дар гиреҳ афтодаи моро бикшояд. Вайро аз валиаҳдӣ маъзул медорам. Дар Хуҷанд фарзанди бузургам Ҷалолиддинро валиаҳд хонда будам ва имрӯз мустақиман амри олиро ба самъи аркони давлат мерасонам. Султон Ҷалолиддин далер асту ҷангдида, оқил асту корозмуда, номвар асту шоҳи корзор! Аз ҳамин лаҳза шоҳписари сазовори мо подшоҳи Хоразм асту чорасози мо. Бахт ёру Худо мададгораш бод!
Шоҳи пурғурбат, ки аз шарру шӯри ҷаҳондорӣ хаста гашта, дами беғам ва фароғи ҳол мехост, аз пойтахт ба узлат рафт. Аммо Ҷалолиддин — ҷавонмарди бошавкат, хушсавлат ва босалобат, ки пешонии борику рӯйи дароз ва бинии теғадори барҷаста дошту аз ин сабаб Манкубернӣ лақаб гирифта буд, лоақал мисли Ҳазрати Одам подшоҳи нимрӯза нашуд!150 Ҳатто ним соат ҳукмронӣ натавонист кардан…
150