Мирмалик чобук гирд гашту даҳ қадам дуртар муғули қадпастеро дид якчашма ва рӯйбурида, ки аз шиддати хашм ва қаҳр беист меларзид ва оташи ғазаби ваҳшиёнааш аз як чашми танг берун меҷаҳид. Дар китф камоне ва дар даст тири бепайконе дошт.
Хони муғул аз ҷой хесту паҳлуи камондори якчашма омад ва лакнатдор пурсид:
— Эй Ирвеси лаънатӣ, ин сарбозро шинохтӣ?!
Биёбони гарму ҷангҳои сахти пайдарпай, талвосаи ҷонканию набарди мушту хекиртак, таъқиби се муғулу бо се тири камон, яке бепайкон танҳо монданаш ва мумул шудани ин муғули қадпасту гурехтани дуи дигар тира-тира Мирмаликро пеши назар омад. Аз нохуни по то фарғи сараш тасфид ва овози баланди Қудқоонро бо душворӣ шунид:
— Мо аҳду паймони қоони бузурги худро як сари мӯ нашикастем ва ягон хуҷандиро озор надодем. Фақат… ба ин сарбози ҷабрдида… зани туро бахшидем! Бубин ӯро!
Бо садои гӯштароши нақора аз паси парда Ойчечак ларзон берун омаду бо ҷилваи нозебо гирди сарбози якчашмаро чарх гашта, худро ба пеши пойи ӯ партофт ва дигар сар набардошт.
Чашми Мирмалик тирафом гашт. Ёдаш омад, ки пас аз таваллуди Мирмӯҳсин ҳамсари аввалаш Ойчечакро дигар илтифот накард. Вайро ғам бар ғам афзуд ва аз ранҷурӣ бемор шуд. Ҳолаш напурсид. Ба Ғӯрганҷ рафтан хост. Иҷозат надод. Маълум мешавад, ки хато кардааст…
Муғулҳо қарсак мезаданду фарш меларзид. Аз он бештар вуҷуди таҳамтан меларзид. Замин намекафид, ки Мирмалик дарояд ва аз шарму хиҷолат наҷот ёбад…
Овози Қудқоон аз пештара мутантан садо дод:
— Мо аҳди қоони бузурги худро бешикаст нигоҳ доштем ва ҳокими Хуҷандро амон додем. Қавли худро нигоҳ медорем ва, натарс, туро намекушем. Аммо хунбаҳо меситонем. Ба ин сарбози ҷабрдида имкон медиҳем, ки интиқом ситонад ва бо тири бепайкон чашми туро ҳамранги чашми худ гардонад…
Мирмалик дид, ки якчашма камон аз китф мегирад, саросема фарёд зад:
— Агар тавонад, хунбаҳо мегирад! — ин бигуфту сӯи муғули қадпаст пайзаи филизӣ башаст ҳаво дод, ки мисли тир париду чашми дуюмашро хуншор гардонд.
Ҳама ба по хестанду сарбозони мусаллаҳ ба сари Мирмалик тохтанд. Ғазанфари Хуҷанд баланд ҷаҳида, Қудқоонро ба фарш афтонд ва шамшери ясовулро соҳиб шуда, худро ба мобайни нуйонҳои ширакайф зад. Онҳоро сипар сохта, даҳ сарбози ҳамлаварро ба ҷаҳаннам фиристод. Вале панҷоҳи дигар ба сараш тохтанду аз захму зарбаи бисёр беҳол гашт ва гурзе, ки аз пушт ба гарданаш фурӯ рафт, риштаи ҷонашро бурид. Зодаҳулоҳу улувван152.
Асари дарди ту ҳангомаи дармон бишикаст,
Ғаму андешаи ту пушти дилу ҷон бишикаст.
То зи ту дасти аҷал бозгирифт оби ҳаёт
Хизрро орзуи чашмаи ҳайвон бишикаст.
Ҷони оҳандилам аз оташи марги ту битофт,
Шишаи сабри маро бар сари сандон бишикаст.
Рӯзи бозори сухан тез ба айёми ту буд,
Чун ту бастӣ дари дӯкони сухан, он бишикаст!
Он замоне, ки лаби лаъли ту аз ханда бимонд,
Дили бесангу хирадро лабу дандон бишикаст.
Хостам, то қаламе бар сари сӯги ту кунам,
Сӯги ту нӯки қалам дар сари туғён бишикаст…
Хостем Мирмаликро дар ҷойгоҳи ҳисори обӣ ба хок супорем. Аммо Қудқоони алайҳилаъна иҷозат надод. Бо тамоми қуввате, ки дошт, наъра кашид:
— Чауш, Ирвес ол! Сув урвес қол!!153
Қудқоони дӯзахӣ бо лафзи муғулӣ хост суханбозӣ кунад. Гуфт, ки паланг ба коми наҳанг андозед, то азоби ҷаҳаннамро кашад. Аммо баръакс шуд: руди Сайҳун, ки наҳанг надошт, соҳиби моҳии бузург ва сутург шуд!
Шери Хуҷанд ба Наҳанги Сайҳун табдил ёфт, наҳанге зери об шуду кавкабе рӯйи об! Вайро шоирон «Наҳанги зери хафтон» гуфтанд ба маънои шамшери обдор, «Наҳанги наём» номиданд ба маънои шамшери дар ғилоф, «Наҳанги сабз» хонданд ба маънои шамшери ҳаётбахши Хуҷанд…
Наҳанги сабзи Сайҳун бомаром ва ҷовидона аз саргаҳи дарё то поёноб шино мекунад. Чун ба ростои Хуҷанд мерасад, сар боло кашида, марсияи ҷовидонӣ мехонад. Насими рӯҳбахши рудбори пурасрор охирин хитобаи фарзанди дарёниҳодро аз қаъри дили дарё ба гӯши дили мардум мерасонад:
Ман чун мурдам, зиндаи ҷовид шудам!
В-аз ҳар чӣ — ҷуз аз Худой навмед шудам…
Сар аз чилаи додани ҷон чун шустам
Покизатар аз ҳазор хуршед шудам!
Руҷӯи ҳаштум
Эй маҳи меҳрлиқо, ҷойи ту дар об, дареғ!