Нягледзячы на стому, Ясь пачуваўся вельмі добра. Упершыню за доўгія месяцы ён быў цалкам свабодны. На жываце за поясам у яго месціўся пісталет. Ён не быў больш безабароннай ахвярай бальшавіцкіх камісараў або іхных паслугачоў. Цяпер ён адчуваў, што можа сябе абараніць.
Калі сцямнела, праваднік крыху запаволіў хаду. Але змрок праз некаторы час пачаў радзець. Магчыма, гэта прызвычаіліся вочы. Або цемру разагнаў яркі бляск зорак. Блізу поўначы Ясь заўважыў на адлегласці некалькіх сотняў метраў між камлямі дрэваў жоўтыя водбліскі. Праваднік спыніўся. Павярнуўся да Яся:
— Далей ісці нельга. Напорамся на калы.
Свіснуў тры разы. Потым чыркануў запалкай, падпаліў цыгарэту і трымаў яе так, каб агеньчык быў бачны з боку табара.
— Каго чакаем? — нецярпліва спытаў Ясь.
— Зараз прыйдуць вартавыя.
І сапраўды, неўзабаве пачуліся ціхія крокі нечых ног. Бліснуў ліхтарык. З цемры данёсся голас:
— Хто такі?
— Барыла.
Да іх наблізіліся дзве постаці. Ясь і праваднік рушылі за імі. Яны не ішлі прама, раз-пораз саступаючы ў бакі, відавочна, пазбягаючы гэтак нейкіх пастак. Хутка яны дабраліся да вялікага вогнішча. У ім паліліся тоўстыя калоды і вялікія карчы. Агонь засланялі высокія сцены, сплеценыя з вецця між убітымі ў зямлю слупкамі. Сцены трымалі таксама цяпло і не дазвалялі яму разыходзіцца наўкола. На даволі вялікай паляне размясцілася блізу пяцідзесяці чалавек. Гэта была дзіўная група. Ніколі не стварыла б яе сама па сабе нечая нават самая буйная фантазія.
Былі там і маладыя людзі, і сталага веку, але розніцу ў гадах згладжвалі бароды на даўно няголеных тварах. Большасць спала ў мудрагедістых позах. Невялічкая групка гуляла ў карты. У іншым месцы сабралася свая грамада ды слухала аповед мужчыны з шырокай рудаватай барадой і перавязанай галавой. Час ад часу адтуль даносіліся раскаты шчырага смеху.
Блішчэла зброя. Свяціліся вочы. Патрэскваў агонь. Угору ляцелі іскры. Ясь адчуў, што знаходзіцца сярод сапраўды вольных, смелых, непераможных людзей, гатовых на подзвігі, якія без узнёслых слоў ды заклікаў будуць да апошняга ўздыху бараніць сваю свабоду.
Ад вогнішча падняўся шчуплы мужчына сярэдняга росту. Лёгка кульгаючы, ён абышоў партызанаў, якія ляжалі на зямлі. Ясь атарапела глядзеў на яго. Незнаёмец меў на сабе афіцэрскі плашч, скураныя боты і шапку з чырвонай зоркай на аколышы.
Ясеў праваднік скіраваўся мужчыну насустрач. Абмяняўся з ім некалькімі кароткімі фразамі. Праваднік дастаў з бакавой кішэні досыць важкі пакунак. Потым паказаў рукой на Яся:
— Вось гэты.
Мужчына ў афіцэрскім плашчы жэстам паклікаў Яся да сябе. Хлопец таропка падскочыў да яго. Паціснуў працягнутую яму далонь.
— Я Моніч. Камандзір гэтага атрада'.
— Я шмат пра вас чуў, — сказаў Ясь.
— Пераначуеш яшчэ болей пачуеш! Галодны?
— Не. Страшна стаміўся.
— Тады кладзіся спаць. Тут і без пярыны цёпла. Пагаворым заўтра.
Праз пару хвілін Ясь ляжаў на яловых галінках. Глядзеў у неба. Думкі блыталіся ў ягонай галаве.
Гэта была першая ноч за доўгі час, калі ён пачуваўся цалкам бяспечна.
Высока ўверх ад вогнішча ўзносіліся іскры і там мяшаліся з зоркамі.
А наўкола ціха стаяў таямнічы лес.
14
КАНЕЦ АПОВЕДУ, БЛАТНОЙ КАР’ЕРЫ АЛЯКСАНДРА БАРАНА І ЯСЕВЫХ ПРЫГОДАЎ
Вячэру раздавалі рана, а шостай, цямнела ж цяпер блізу дзявятай. Вязні падстаўлялі пад адтуліну ў дзвярах медныя кацялкі і бралі суп.
Дзявятую камеру абслужылі. Акенца зачынілі.
— На поліўцы нас трымаюць, — сказаў Шчупак, падыходзячы з ёмістасцю да стала.
— Дбаюць пра гігіену, — дадаў Фіська.
Янка Залаты Зуб памяшаў драўлянай лыжкай мутную баланду і сплюнуў. Паклаў лыжку на стале і адышоў у кут камеры. Там сеў на нарах побач з Бараном.
— Што так не ў гуморы? Не апускай фінфу[28]. Хвост трэба трымаць дугою, а нос дудою. Нас укокаюць, іх халера возьме, і ўсё будзе лафова.
Баран глянуў на яго, нібы не бачачы, але праз хвілю прамовіў:
— Хай бы ўжо не цягнулі!
— Не спяшайся хутчэй бацькі ў пекла: паспеем.
Некаторыя вязні елі, а дакладней кажучы, пілі рэдкі недасолены суп. Іншыя, з’еўшы некалькі лыжак, адыходзілі ад стала. Толькі Кася Смяхотка, высокі, дзябёлы вясковы мужык блізу трыццаці гадоў, сёрбаў, як ніколі нічога, вадзяністую бурду і адзін апаражніў кацялок, прызначаны для чатырох зняволеных.