Мы думалі, што хутка немцаў адгоняць і мы зноў вернемся дадому. Але немцы ўсё ішлі ды ішлі. Хутка яны занялі і Рэчыцу. Жыць стала цяжка, есці не было чаго, грошай таксама не было. Мы стараліся не паказваць маме віду, што нам хочацца есці. Зрэдку мама прыносіла бульбу, а зімой пякла бульбяныя лушпайкі ў печцы на патэльні. Лушпайкі рабіліся сухія, надутыя і здаваліся мне вельмі смачныя. Цяпер бы я іх не еў.
Я ўвесь час маляваў пушкі, танкі, абазначаў пушку зорачкай і маляваў, што яна падбівае нямецкі танк. Мне вельмі хацелася, каб прыйшлі нашы.
Неяк увечары мама прыйшла дадому вясёлая.
— Хутка нашы прыйдуць,— сказала яна.
— Адкуль ты ведаеш? — спытаў я.
Тады мама паказала мне афішку і газету «Комсомольская правда» і прачытала пра суд над немцамі ў горадзе Краскадары.
— Трэба, каб аб гэтым даведаліся ўсе нашы людзі,— сказала мама і загадала мне непрыкметна раскідаць пачку афішак на біржы.
Потым яна яшчэ некалькі разоў давала мне афішкі, і я раскідваў іх у гарадскім упраўленні, на біржы і аднаго разу нават у паліцыі.
Так прайшло з паўгода. У верасні месяцы 1943 года маму арыштавалі. Бабка паклікала мяне і браціка і сказала:
— Вам трэба хавацца, бо маму будуць мучыць, і калі яна што-небудзь раскажа, то нас растраляюць. Я ўжо старая і не маю сілы ісці. А вы, калі будзеце гуляць на вуліцы і ўбачыце, што ідуць гэтыя немцы, дадому не ідзіце, а ідзіце ў лес. Там вас знойдуць партызаны.
Ноччу мы з брацікам пайшлі на вуліцу і пераначавалі ў траве пад плотам. Мы ўжо думалі ўцякаць у лес, але праз сем дзён маці вярнулася з турмы. Аднойчы, калі я гуляў на вуліцы, мама паклікала мяне дадому. Калі я ўвайшоў у хагу, мама шчыльна зачыніла дзверы і зацягнула фіранкі на акне. Шурыка выправіла гуляць на вуліцу. Потым яна сказала мне:
— Толік, ты хочаш, каб хутчэй прыйшоў наш тата?
— Вядома, хачу.
— Тады ты павінен дапамагчы мне. На рагу Луначарскай і Леніна стаіць нямецкі танк «тыгр». Я табе дам міну, ты зараз пойдзеш са мной і падложыш яе пад танк.
— А калі немцы зловяць нас, то расстраляюць? — спытаўся я.
— Калі зрабіць разумна і асцярожна, усё будзе добра. Затое, калі прыйдуць нашы, ты скажаш, што таксама дапамог гнаць немцаў.
Мама выйшла на двор і хутка прынесла нешта, загорнутае ў анучку. Калі яна разгарнула анучку, я ўбачыў невялікую чорную каробачку.
— Гэта міна,— сказала мама.
Я спужаўся, што міна ўзарвецца, і хуценька адскочыў назад.
— Не бойся, яна ўзарвецца толькі праз шэсць гадзін. Гэта міна магнітная. Ты не паспееш яе прыкласці, як яна сама прыліпне да танка.
I мама паднесла міну да жалезнага ложка. Міна так моцна прыстала, што мы ледзь адарвалі яе. Тады мама выняла з міны нейкую палачку, падобную на аловак, надзела на палачку даўгаваты чырвоны каўпачок, пацягнула за нешта і сказала:
— Міна завялася. Зараз пяць хвілін на шостую, трэба спяшацца.
Я апрануў палатняныя штонікі, што мне бабка пашыла з мяшка. Там была вялікая кішэня, і я палажыў туды міну. Паверх яшчэ я надзеў паліто з дзіравай кішэняю і праз дзірку прытрымліваў рукой міну, каб яна не боўталася. Мама сказала:
— Калі немцы заўважаць цябе і будуць крычаць «стой!», ты не спыняйся і дадому не ідзі, а бяжы праз двары і гароды.
Яна пацалавала мяне, і мы выйшлі на вуліцу. Мне здавалася, што ўсе людзі глядзяць на мяне, нібы ведаюць, што ў мяне ў кішэні міна. Мама шаптала:
— Не бойся.
Але па твары яе відаць было, што яна таксама хвалюецца. Хутка мы дайшлі да вуліцы Леніна. Мама спынілася ў завулку, а я пайшоў адзін. Каля танка нікога з немцаў не было відаць. Танкісты адпачывалі ў доме, што быў насупраць. Адтуль чуліся рогат і песні. Пасярэдзіне вуліцы стаяў высокі рыжы немец-рэгуліроўшчык. Паўз яго несліся машыны, матацыклы, ехалі павозкі з раненымі. Гэта адступалі немцы. Аб гэтым нам яшчэ ўчора сказаў знаёмы партызан, што служыў у паліцыі.
Каля танка малыя гулялі ў вайну. Адны наступалі, а другія адступалі. Я далучыўся да адступаючых і стараўся адступаць к танку. Але я не мог бегчы хутка, таму што мне перашкаджала міна. Наш камандзір пачаў смяяцца з мяне:
— Эх ты, ваяка! Нават бегчы не можаш.
Калі наступаючыя пачалі кідаць у нас папяровыя гранаты, мы кінуліся хавацца хто куды. Я схаваўся за танк, а потым палез пад яго. Я намятаў, што мама казала, каб я прыляпіў міну з правага боку. Расшпіліўшы паліто, я дастаў міну і ледзь толькі дакрануўся ёю да жалеза, як яна прысасалася. Тады я выскачыў з-пад танка і з крыкам «ура!» кінуўся на наступаючых. Яны закрычалі: