У канцы вулачкі немцы накіраваліся па дарозе, што ідзе па загуменні. Пачаліся прысады. Я выбраў удалае месца, каля вішань, і пералез цераз плот. Цяпер іду амаль побач з імі, толькі яны — па дарозе, а я — агародамі. Немцы параўняліся з сядзібай Кароткага Фёдара, і я бачу іх на ўвесь рост.
Немцы дайшлі да ўчастка Савіча і спыніліся. Я прысеў на агародзе Каляды Макара. Адсюль частка немцаў пайшла далей, а частка на агарод Савіча і Камейкі Івана.
Па дарозе, якая праходзіць у гэтым месцы, часта праязджаюць партызаны з вёскі Турэц у нашу; значыць, немцы і рашылі падпільнаваць іх.
Калі засада размясцілася, я асцярожна праз агарод Шычко Івана выйшаў на вуліцу, перайшоў на другі бок і накіраваўся дадому. На вуліцы сям-там сядзела моладзь.
Увесь час я думаў, як папярэдзіць партызан. Пабегчы да іх? Але дзе ж іх знайсці? Я прыкідваў так і гэтак. У галаве гудзела ад думак. Нічога не прыдумаўшы, рашыў параіцца з мамай.
Даведаўшыся пра нямецкую засаду, мама ўзрушылася не менш за мяне. Мы жылі каля лесу, і партызаны, напэўна, паявяцца з гэтага боку. Яна і параіла мне папільнаваць іх тут.
Я зайшоў за апошні дом і прыслухаўся. Навокал было ціха. Пастаяў крыху і пабег к дарозе. Паслухаў — нічога не чуваць. Вярнуўся на старое месца. Мама стаяла ля варот. Я сказаў ёй ісці ў хату, а сам застаўся. Да самага рання я хадзіў то туды, то назад. Нідзе нічога не чуў. Значыць, партызаны сёння не прыедуць. Шкадаваў, што не мог удружыць ім. Затое і немцы праседзелі дарэмна.
Назаўтра адправіўся ў вёску Чэславое, каб убачыцца з партызанамі. Сустрэўся і расказаў пра ўсё, а таксама і пра старога.
— Сачы і даведайся, хто ён,— сказаў мне партызанскі сувязны.
Праз дзень, калі было яшчэ відно, мама варочалася з поля. Я быў на двары і ўбачыў таго самага старога: ён ехаў на падводзе Верчука Сяргея.
Я выбег на вуліцу. Калі падышла маці, я паказаў ёй на старога і спытаў, хто ён такі. Яна сказала, што гэта Гірынскі з Турца і што ён увесь час быў аднаасобнік.
Каля свайго дома Вярчук спыніўся, а стары пайшоў далей. Хутка ён павярнуў у камендатуру.
Гэтыя звесткі я перадаў брату, але сачыць за старым мне ўжо не прыйшлося. А пазней я даведаўся, што партызаны падпільнавалі яго, і ён атрымаў па заслугах.
Надышла зіма. Аднаго разу я з меншым брацікам і сёстрамі снедалі, а мама рыхтавала карове есці. Зрабіўшы сваю работу, яна памыла рукі і кажа:
— Дапамажы занесці карове.
Я апрануўся, і мы вынеслі цэбар на двор. Ступілі крокаў пяць і бачым — ідуць чатыры жандары з аўтаматамі наперавес.
— Шурык, жандары!.. Па нас... Вось калі нам канец,— шапнула мама.
Афіцэр у гэты час грозна крыкнуў:
— Хальт!
Уцякаць не было куды. Мы спыніліся. Падышлі немцы. Афіцэр вылупіў вочы на маму і крыкнуў:
— Ты Гуло Фацінія?
Перапалоханая мама адказала:
— Не, пан...
Тым часам я падскокваю да афіцэра, хапаю яго за руку і кажу:
— Пан, гэта не яна. Гуло Фацінія пайшла даіць карову. Хадземце, я пакажу.
Немцы пайшлі следам за мною. На хаду я пачуў ціхі голас мамы:
— Вядзі да Аляксея.
Заходжу на двор і накіроўваюся да хлява. Немцы ідуць за мною. Ля дзвярэй павярнуўся да іх і паказваю:
— Вось тут карова Гуло Фацініі.
Салдаты кінуліся ў хлеў, а я толькі збіраўся драпануць, як голас немца спыніў мяне. У хляве нікога не было. Немцы выскачылі злосныя і, штурхаючы мяне ўперад, пабеглі на вуліцу. На тым месцы, адкуль мы пайшлі, стаяў адзін толькі цэбар. Тое, што мамы не відаць, заспакоіла мяне. Значыць, яна ўцякла.
Іду і думаю, як уцячы і мне. Салдаты ледзь не наступаюць на пяты. Раптам афіцэр штурхануў мяне ў двор Камейкі Ганны. Заходзім у дом. Нас сустрэла гаспадыня.
— Гуло няма? — спытаў у яе афіцэр.
Я гляджу на яе і міргаю вачыма, каб яна маўчала. Яна, мусіць, не зразумела мяне ды кажа:
— Пан, няма... А вось яе сын... Ён жа павінен ведаць, дзе яго маці.
Калі я пачуў гэтыя словы, у мяне пацямнела ў вачах і мімаволі навярнуліся слёзы. Афіцэр, ашчэрыўшы зубы, хутка павярнуўся, ударыў мяне аўтаматам па твары і выштурхнуў на вуліцу.
Пакуль ішлі да нас, мяне ўвесь час шпынялі ў спіну аўтаматам. Акрамя трохгадовай сястрычкі, дома нікога не заспелі. Перавярнуўшы ўсё ў хаце і нічога не знайшоўшы, немцы павялі мяне да Людчыка Мікалая. У яго ў хаце сядзелі чатыры жанчыны. Афіцэр падвёў мяне да першай жанчыны і, паказваючы на яе пальцам, спытаў:
— Матка?
Не паспеў я прагаварыць «не», як ён мне — бацкулаком па твары.
— А гэта?
— Не.