Бераг у гэтым месцы быў абрывісты. Немец, каб і хацеў, не мог заехаць на кані ў ваду. Зноў падбег сабака і пачаў брахаць. За ім пад'ехаў коннік. Я прыліпла да берага і старалася не варушыцца.
Мне зрабілася холадна, і я задрыжала ўсім целам. Раптам па назе ў мяне нешта папаўзло, заказытала і пачало ўпівацца ў цела. Потым пачуўся боль. Я асцярожна нагнулася і стала абмацваць рукамі. Мне папалася нешта мяккае і слізкае. Я здагадалася, што гэта п'яўкі. Некалькі п'явак я адарвала ад нагі, а рэшту, што былі ніжэй, не магла дастаць: асцерагалася, каб не паваліцца і не нарабіць шуму.
Немец пастаяў і, не пачуўшы нічога падазронага, паехаў. Я пачакала з паўгадзіны, вылезла на бераг, села на зямлю і прыслухалася. Чакала, што будзе рабіць немец. Навокал было ціха-ціха. Я скінула астатнія п'яўкі і асцярожна пайшла да пераправы.
На пераправе заўсёды дзяжурыў перавозчык. Ён перавёз мяне ў лодцы на астравок. Я прыйшла ў атрад уся мокрая. У зямлянцы хутка пераапранулася і накіравалася да камандзіра атрада, дзядзькі Алёшы. Убачыўшы мяне, ён спытаў, ці выканала я заданне.
— Выканала,— адказала я.
— А чаму ў цябе мокрыя валасы? — спытаў ён.
Я расказала, што было са мной у дарозе.
— Малайчына! Ты хоць і малая, але здагадлівая,— пахваліў ён.— А тое, што ты паведаміла, для нас вельмі важна...
— А што мне цяпер рабіць? — спытала я.
— Заўтра будзе відаць,— адказаў ён.— А цяпер ідзі ў зямлянку і адпачывай.
ЗОЯ ВАСІЛЕЎСКАЯ
У ТЫЯ ДНІ
Вечарам я прыгнаў з пашы карову, пусціў яе ў двор і, зачыніўшы вароты, пайшоў у хату. На ганку мяне сустрэла маці. У адной руцэ яна трымала даёнку, у другой — кошык з капусным лісцем.
— Вася,— звярнулася яна да мяне,— насячы дроў, а то заўтра не будзе чым выпаліць у печы.
Адшукаўшы сякеру, я пайшоў да павеці, дзе ляжалі дровы. Маці падаіла карову, занесла ў хату малако і прыйшла мне дапамагаць. Мы палажылі на козлы тоўсты кругляк і пачалі рэзаць. Маці была сур'ёзная і заклапочаная. Я спытаў, што здарылася, але яна нічога не адказала. Мы моўчкі пілавалі бервяно.
Па вуліцы хадзілі немцы, лаяліся і стралялі. Недзе воддаль галасіла жанчына. З грукатам і непрыемным рыпам пад'ехала падвода і спынілася каля нашага дома. У гэты момант заскрыпелі і хутка расчыніліся вароты. Я і мама кінулі работу і ўзнялі галовы. У двор увайшлі чатыры немцы. Два з іх спыніліся пасярод двара, а два другія пайшлі ў хату. Немцы, што засталіся на двары, паказвалі рукамі на карову і паціху аб нечым раіліся. Абодва былі апранутыя ў каляровыя плашч-палаткі, з-пад якіх віднеліся доўгія шэра-зялёныя шынялі. У час размовы немцы паглядвалі на ганак, чакаючы тых двух. Праз некалькі хвілін яны выйшлі з хаты. За плячыма ў іх віселі карабіны. Нізкі трымаў у руках лейцы. Ён перадаў іх таўсцяку з аўтаматам. Учатырох накіраваліся да каровы.
Карова стаяла каля хлява і даядала капуснае лісце. Калі ж немцы падышлі бліжэй, яна стала кідацца на ўсе бакі. Два салдаты падскочылі да яе і схапілі за рогі. Таўсцяк з аўтаматам разматаў лейцы, зрабіў пятлю і накінуў на рогі. Маці падбегла да немцаў.
— Паночкі, што вы робіце? У мяне малыя дзеці,— пачала ўпрошваць яна.
Але яе ніхто не слухаў, Высокі штурхануў яе ў грудзі, і маці ледзь утрымалася на нагах. Хістаючыся, яна падышла да ўбітай у калодку сякеры, абапёрлася на яе рукою і цяжка ўздыхнула. Потым зірнула на карову і заплакала. Заблытаўшы карову, таўсцяк наматаў лейцы на рукі і тузануў. Карова не зварухнулася. Тады ён павярнуўся да яе, напяўся і пачаў цягнуць з усёй сілы. Другія сталі таўчы нагамі ў жывот. Але і гэта не дапамагло: карова пераставіла заднія ногі, але з месца не кранулася.
Раптам маці выхапіла з калоды сякеру і з размаху стукнула таўсцяка абухом па патыліцы. Той асунуўся як падкошаны і выпусціў з рук лейцы. Карова рванулася назад. Маці пераступіла ляжачага і з паднятай сякерай падскочыла да высокага. У гэты час тоўсты немец з бізуном выхапіў у нізкага карабін і ўдарыў маці прыкладам па галаве. Маці войкнула і ўпала на зямлю. Немец нахіліўся да яе, паглядзеў і сказаў: «Капут».
Гэта адбылося вельмі хутка. Я стаяў як аглушаны, не ведаючы, што мне рабіць.
Немцы застрэлілі карову, пагрузілі на падводу, падабралі таўсцяка і паехалі. Толькі цяпер я кінуўся да маці і пачаў тармасіць яе за плечы. Яна была мёртвая. Я нема закрычаў і паваліўся побач з ёй.
Назаўтра маму пахавалі. Я, сястра і брацік перайшлі жыць да дзеда. Дзед часта хадзіў у лес. Што ён там рабіў, я не ведаў. Аднойчы ён вярнуўся задуменны. У клеці ляжала некалькі старых бочак. Ён доўга перасоўваў іх з месца на месца, прабаваў дно малатком, нешта мармытаў сабе ў бараду.