Выбрать главу

Валодзя ўсё гэта бачыў. У яго галаве ўзнікла думка, што болт можа яму спатрэбіцца. Ён пачаў чакаць зручнага моманту, каб узяць яго. Але пакуль што нельга было: ад машыны да штабеля дроў увесь час хадзілі немцы.

Праз колькі хвілін на двор стала ўз'язджаць другая машына. Яна была высока нагружана, дровы раз'ехаліся па баках і чапляліся за шулы. Шафёр некалькі разоў прабаваў праехаць у вароты, але гэта яму не ўдавалася. Тады афіцэр паслаў на дапамогу салдат. Паспрачаўшыся крыху, яны ўзяліся адгружаць.

Як толькі салдаты пайшлі, Валодзя падняў болт, хутка адшпіліў кабуру, узяў рэвальвер, а на яго месца палажыў жалязяку. Дрывасекі стаялі за яго спіною і нічога не бачылі. Сунуўшы рэвальвер у кішэню, ён узяў палена і панёс да штабеля. Штабель шчыльна прылягаў да дашчанага плота, які аддзяляў двор ад другой вуліцы. Валодзя падышоў да плота, азірнуўся і, не ўбачыўшы нікога, хто б мог заўважыць, ударыў плашкай у дошку. Дошка адскочыла ад жэрдкі, да якой была прыбіта. Ён палажыў рэвальвер на дровы, крыху збоку ад адбітай дошкі, і прыкрыў яго плахай.

Сябры глядзелі і радасна ўсміхаліся. Валодзя пагразіў ім кулаком, і яны зноў узяліся за работу.

Як толькі машына ўехала на двор, зазвінеў званок на абед. Немцы борзда пабралі свае шынялі, зброю і падаліся ў казарму. Хлопцы таксама пайшлі з двара. На вуліцы Толя паціху сказаў:

— Мы бачылі ўсё і пільна сачылі за кожным рухам на двары...

— Калі немцы дазнаюцца, што прапаў рэвальвер, то пачнуць шукаць, а знайшоўшы,— дапытвацца, хто ўзяў. Гаварыце, што не бачылі і нічога не ведаеце,— сказаў Валодзя сябрам.

На рагу вуліцы ён спыніў таварышаў і шапнуў:

— Пакуль немцы не хапіліся, рэвальвер трэба забраць. Вы назірайце, а я пайду.

Брат хутка падышоў да выбітай дошкі, прасунуў у шчыліну руку і выцягнуў адтуль рэвальвер. Схаваўшы яго ў кішэню, ён махнуў сябрам, каб ішлі, а сам пакрочыў па другой вуліцы. Прыйшоўшы дадому, ён схаваў рэвальвер пад тратуар.

На наступны дзень уранні маці пагналі капаць акопы. Я і Валодзя засталіся дома. Мы гулялі з меншымі дзецьмі. У сенцах пачуўся грукат, і ў хату ўвайшлі тры немцы. Яны пачалі дапытвацца пра рэвальвер. Валодзя ўвесь час адказваў:

— Нічога не ведаю...

Немцы перарылі ў хаце ўсе манаткі, але зброі не знайшлі. Няўдача раззлавала іх. Яны накінуліся на Валодзю і збілі яго да крыві. Але і гэта не дапамагло — брат гаварыў адно і тое:

— Ніякага рэвальвера я не бачыў.

Я і шкадаваў брата і ганарыўся, што ён такі смелы і вытрыманы.

Немцы забралі Валодзю і павялі. Афіцэр, які вёў допыт, спачатку хацеў узяць ласкай. Ён сказаў, калі Валодзя прызнаецца і аддасць рэвальвер, то зараз жа будзе адпушчаны дадому і атрымае падарунак. Але старанні фрыца былі дарэмныя, Валодзя паўтараў старую песню. Тады яго пачалі катаваць. Білі бізунамі да страты прытомнасці, аблівалі халоднай вадой і зноў білі, голага садзілі ў халодную. Калі і гэта не падзейнічала, яны сабралі разам трох хлапчукоў і пачалі гаварыць, што яны адзін на аднаго даказалі. Застаецца выявіць, хто з трох вінаваты, а хто не. Пры гэтым яны ўважліва сачылі за хлапчукамі. Тыя моўчкі стаялі перад катамі, і кожны з іх на хітрыкі немцаў адказваў:

— Я-то не браў, а калі хто браў, няхай скажа.

Пераканаўшыся, што ад іх нічога не выведаеш, яны Толю і Алеся адпусцілі, а Валодзю працягвалі мучыць. Але ніякія здзекі не маглі зламаць яго ўпартасці. Калі надакучыла важдацца з ім, немцы рашылі прыкончыць брата.

Яго павялі ў камеру смерці. Калі ён увайшоў, то ўбачыў двух немцаў, яны трымалі вялікі мяшок. Валодзя не раз чуў пра гэту кару. Так немцы распраўляліся з партызанамі, якія на допыце адмаўляліся гаварыць. Яны завязвалі чалавека ў мяшок і кідалі пад лёд у Дняпро.

Брат мімаволі спыніўся каля дзвярэй. Да яго падскочылі два жандары. Адзін схапіў за рукі і з сілай заламаў назад, другі — за ногі, потым паднялі і сунулі ў мяшок. Валодзя моцна заплакаў і паспрабаваў торгнуць нагою. Ад удару ботам у бок у Валодзі ажно заняло дух. Ён войкнуў і замоўк. Яго паднялі, вынеслі на двор і кінулі ў аўтамашыну. Праз некалькі хвілін грузавік затарахцеў і крануўся з месца.

Лежачы ў машыне, Валодзю здалося, што ў кузаве, акрамя яго, больш нікога няма. Ён прыслухаўся. У машыне не чутно было ніякага шораху.

Паміраць яму не хацелася, і ён пачаў думаць, як выбрацца з мяшка. Але што ён мог зрабіць голымі рукамі? Раптам у галаву прыйшла думка: у яго ёсць зубы. Ён сабраў у камяк тканіну і стаў хутка жаваць яе. Прагрызшы невялікую дзірку, прапусціў у яе пальцы абедзвюх рук і з сілай пачаў раздзіраць мяшок. Калі дзірка пабольшала, ён засунуў нагу і дзве рукі, напяўся, і мяшок распоўзся. Пасля гэтага Валодзя асцярожна высунуў галаву і агледзеўся па баках. У кузаве сапраўды нікога не было. Гэта яго ўзрадавала. Машына шпарка імчалася па дарозе. Валодзя скінуў з сябе мяшок, ухапіўся рукамі за борт, злаўчыўся і скокнуў з машыны, пад адхон, у снег.