На двары было ціха. Сонца пякло да стомы. Навокал па-ранейшаму нікога не было. Я пашкадаваў, што мы паспяшаліся і мала выкінулі вінтовак, але падумаў, што можна будзе прыйсці другі раз. Паўзком праз бульбоўнік выцягнулі вінтоўкі, а жытам, прыгнуўшыся, выбеглі на сцежку, якая вяла праз сенажаць да нашай вёскі.
З Васем мы не былі суседзі. Я жыў з гэтага канца, куды мы ішлі, а ён — пасярод вёскі. Калі мы дайшлі да нашай хаты, я спытаўся ў яго:
— Ты што будзеш рабіць з сваімі вінтоўкамі?
— А ты што будзеш рабіць? — запытаўся ён.
— Мне яны патрэбны. Я не для сябе... Я іх перадам партызанам. Але гэта мала. Можа, другі раз сходзім?..
— Добра,— згадзіўся Вася.
— Пойдзем да нас,— запрасіў я яго.
Мама падала нам палуднаваць. Калі елі, мы расказалі ёй, як даставалі зброю. Мы скончылі свой расказ, яна ўздыхнула і сказала:
— Малайцы, дзеткі, нікому пра гэта не гаварыце.
— Не! — адказалі мы разам.
Зброю і патроны яна ўклала ў вялізны мяшок і ўкруціла яго аборкамі.
Пад вечар яна панесла зброю ў атрад і вярнулася толькі ноччу, калі я спаў. Назаўтра я спытаў маму, што сказаў камандзір.
— Казаў, каб мы збіралі зброю,— адказала яна.
— А ці хутка мы пойдзем да партызан?
— Да зімы будзем жыць тут. Я атрымала заданне весці разведку. А стане больш небяспечна, пяройдзем да іх. Я расказала камандзіру, што гэту зброю ты раздабыў. Ён цябе пахваліў і прасіў, каб яшчэ дастаў.
Мне было вельмі прыемна, і я сказаў:
— Мамачка, калі прасіў сам камандзір, то не раз схаджу...
— Добра, добра, толькі будзь заўсёды асцярожны.
Мы яшчэ схадзілі два разы і прынеслі восем вінтовак і каля тысячы патронаў. Таксама ціхенька падпаўзалі, выдзіралі шыбу і зноў яе ўстаўлялі на месца. Толькі рабілі гэта не днём, а вечарам.
Чацвёрты раз мы рашылі зноў пайсці ўдзень. Сонца моцна пякло, і было млосна ад такой гарачыні. Мы думалі, што немцы дзе-небудзь спяць у цяньку. Яно так і было.
I гэты раз, як і раней, мы падпаўзлі да акна, адчынілі паціху яго і ўскочылі. Усё на тым месцы, як і было. Глядзім у вокны — на двары ні душы. Рашылі пашныпарыць, абысці кругом. Нічога асаблівага: да сцяны прыпёртыя, стаяць ранейшыя вінтоўкі, тая ж самая колькасць патронаў і два штабялі снарадаў-мін пасярод хаты. Але вось што гэта?.. У кутку двухпавярховая койка, накрытая коўдрай. А каля яе на невялічкай вешалцы два фрэнчы. На кожным з іх вісіць па кабуры. «Напэўна, наганы»,— падумаў я. Адшпіліў іх, сунуў адзін наган за пазуху, а другі даў Васю ў рукі. У пазухі дабіраем патроны, бяром па дзве вінтоўкі і выскокваем.
I — ах!.. Вароты з двара на агарод рыпнулі... З-за іх выйшаў тоўсты, з заспанымі вачыма немец. Ён ішоў да ўборнай на агародзе. Ішоў і глядзеў сабе пад ногі. Мы стаялі скамянелыя і са страхам сачылі за ім. Нават дыханне стаілі. Сэрца білася моцна і часта, думалася, што немец пачуе яго стук і гляне на нас. Хацелася, каб ён хутчэй пайшоў, а ён, як знарок, ішоў зусім паціху. Раптам ён нахіліўся і падняў са сцежкі камень і стаў, нібы паварочваецца да нас. Мы ўжо думалі, што ён падымае камень на нас. Але ён марудна, нібы гэты камень важыў пяць пудоў, падняў яго і адкінуў у наш бок. Нам палягчэла... Але ён раптам утаропіўся ў нас... Потым выхапіў з халявы пісталет і шпарка пайшоў да нас. Уваччу ў мяне пацямнела, рукі і ногі трэсліся, і я ледзьве стрымліваўся на нагах, а Вася закрычаў:
— Ма-ама!..
Немец падышоў. Вася так і астаўся з раскрытым ротам. Немец кожнага з нас стукнуў наганам пад бараду. Вася заплакаў і стаў мармытаць:
— Мы нічога... Мы так...
Немец не слухаў і гнаў нас перад сабою.
У камендатуры ён нешта крыкліва расказваў каменданту. Той слухаў і чамусьці быстра міргаў вачыма. Мы маўкліва стаялі супроць яго. Я глядзеў сабе пад ногі і нічога не бачыў. Кругі розных колераў сыпаліся з маіх вачэй. Пазухі нашых кашуль адвісалі ад туга набітых патронаў. Гукнулі перакладчыка. У пакой убег маленькі, хударлявы і быстры чалавек. Камендант сказаў яму нешта ўпаўголасу, ён хутка падскочыў да нас і выцягнуў нашы кашулі з-пад рамянёў. Наганы выпалі, і патроны кучай пасыпаліся далоў, балюча б'ючы па босых нагах. Да горла падступіў камяк, і мне хацелася плакаць.
— Адкуль вы, шчанюкі? — спытаў перакладчык.