Рыма пераначавала ў таварышкі і пайшла шукаць партызан.
Некаторы час мы пра яе нічога не чулі. Потым Марк і Валодзя сталі заходзіць да нас. Яны сказалі, што Рыма ў атрадзе Каралёва, і даручылі нам перадаваць запіскі ў Ліпень Мазалеўскаму (ён быў стараста воласці і трымаў сувязь з партызанамі).
Узімку немцы пачалі часцей наведваць Брыцалавічы і распраўляцца з жыхарамі. Тут яны схапілі і забілі Мазалеўскага, сяброўку Ніны Олю Альховік, спалілі спачатку пяць хат, а потым усю вёску разам з людзьмі. Мы ўцяклі ў лес.
Праз дзень трапілі ў атрад Рыгора Нікіфаравіча Баразны.
Каля адной зямлянкі Ніна сустрэла Рыму. Яна несла ваду. Убачыўшы Ніну, Рыма паставіла на зямлю вядро і кінулася да таварышкі.
Яны абняліся і шчыра пацалаваліся. Рыма папрасіла зайсці ў зямлянку.
Яе нары знаходзіліся ў кутку. Дзяўчынкі селі і разгаварыліся. Ніна паведаміла, як уцякла з дому, а Рыма сказала, што яна была ў атрадзе Каралёва і нядаўна перайшла ў гэты. Ніна спытала, чаму яна не засталася разам з братам.
— У тым атрадзе,— расказвала Рыма,— мяне паслалі ў гаспадарчую роту. Я вымушана была чысціць бульбу і выконваць іншыя дробныя работы. Але мне не хацелася сядзець склаўшы рукі,— не для гэтага я пайшла ў партызаны. Прасіла залічыць у баявое аддзяленне, каб помсціць немцам. Мяне не пусцілі. (Рыме тады ішоў пятнаццаты год.) Я рашыла пакінуць яго і пакінула.
Гэта здарылася тады, калі загікуў яе старэйшы брат Валодзя. Вось як гэта было.
Валодзя быў смелы і адважны партызан. Не адзін раз ён наводзіў страх на немцаў. У снежні 1942 года на заданні яму адарвала абедзве нагі. На другі дзень ён памёр...
Са шпіталю яго прывезлі ў лагер. Рыма балюча перажывала страту любімага брата. Але, убачыўшы яго мёртвага, яна знайшла ў сабе сілы стрымацца і не заплакаць. Маўчала яна і тады, калі Марк угаварваў яе, каб яна так не перажывала: вайна...
Рыма і Марк абмылі Валодзю, апранулі ў чыстае адзенне. Усю ноч прасядзелі ля труны. Лепшыя воіны-партызаны стаялі ў пачэсным каравуле. Рыма ўсё аб нечым думала. I ўжо глыбокай ноччу яна раптам сказала Марку:
— Пахаваем Валодзю, і я адразу пайду ў баявую роту, каб адпомсціць немцам. Адпусцяць мяне ці не адпусцяць, захочуць перавесці ці не, але я ўсё роўна перайду ў баявую і буду помсціць...
Раніцай, у дзесяць гадзін, Валодзю пахавалі на партызанскіх могілках, недалёка ад лагера. Ён клаўся ў зямлю трэці з атраднікаў. Усе байцы і камандзіры прысутнічалі на пахаванні. Камісар Шыёнак расказаў аб мужнасці і бясстрашшы загінуўшага. Слухалі з увагай. Настаў момант развітання. Марк кляўся адпомсціць за заўчасную смерць дарагога брата. А Рыма пацалавала Валодзю, стала на калені, прыклала да грудзей сціснутыя ў кулакі рукі і выразна сказала:
— Валодзя, над тваёй магілай я клянуся, што кожная кропля тваёй крыві будзе каштаваць не аднаго нямецкага жыцця. Ляжы спакойна, а я буду страшна помсціць за цябе і за нашу Радзіму.
Труну закрылі і апусцілі ў яму. Сястра і брат кінулі першыя жмені жоўтага жвіру. За імі гэта зрабілі астатнія. Хутка над зямлёй вырас невялікі ўзгорак. Раздаўся трохразовы салют з аўтаматаў. Усе пайшлі, а Рыма, Марк і двое самых блізкіх Валодзевых сяброў доўга яшчэ стаялі ля свежай магілы брата і таварыша.
Вярнуўшыся ў зямлянку, Рыма падсела да Пелагеі Аляксандраўны Сакольчык, бабулі, з якой разам працавала ў гаспадарчай роце, заплакала і спытала:
— Цётачка, няўжо няма Валодзі?
— Канечне, няма,— адказала бабуля і пачала супакойваць: — А ты не плач. Яго такі лёс. I нам можа быць тое самае...
Рыма падумала і ўжо цвёрда сказала:
— Заставацца тут я больш не магу. Пайду ў атрад Баразны і папрашу, каб ён залічыў мяне ў баявую роту. Да вас я ўжо не вярнуся.
— Як ведаеш,— адказала Пелагея Аляксандраўна і не стала адгаварваць.
Вечарам Рыма сабралася і пайшла.
...Ніну залічылі ў аддзяленне, у якім была і Рыма. Рыма ў гэты час разам з дарослымі хадзіла ў засады, удзельнічала ў баявых аперацыях. Ніна зайздросціла сяброўцы. Не раз яна прасіла камандзіра ўзвода Іванова ўзяць яе з сабой, але той адказваў:
— Ты яшчэ не ўмееш страляць. Ды і вінтоўкі ў цябе няма.
— А чаму Рыма ходзіць? — пытала яна.
— Кунько ўжо вывучыла зброю і навучылася валодаць ёю,— адказаў Іваноў.
Ніна і сама бачыла, што Рыма больш вопытная за яе і Полю.