– І я сабе гарбату зраблю! – выгукнуў я, дастаў кубкі, цукар.
– Няма Сяргееўны? – спытаў участковы пра пракурора. – Калі яна нас адправіць?
– У выканкаме зранку, – адказаў я. – Сёння пасяджэнне, ёй выступаць.
– Засядаюць, засядаюць, – уздыхнуў Тумар. – Каб жа па справе што вырашылі…
– Напрыклад? – я пацікавіўся дзеля ветлівасці. Заварыў гарбату, пасунуў кубак участковаму.
– Што тут казаць? У мяне тры магазіны на сельсавет. Учора палучка была ў калгасе – і ва ўсе тры магазіны прыперлі таннага чарніла – ажно пяці гатункаў! А каўбаса ў адным толькі была, два гатункі, пельменяў не было… От так… А яшчэ сшыткі вексельныя заводзяць…
– Гэта якія? – не зразумеў я.
– Ды такія, – Тумар зморшчыўся, бы ад кіслага, загаварыў з выразным раздражненнем: – Пазычаюць чарніла і гарэлку мужыкам прадаўцы, у сшыткі запісваюць. А ўчора ішлі мужыкі з палучкай і палову за даўгі аддавалі. А жанкі ля магазінаў каравулілі. Тры бойкі, адна свайму галаву цаглінай рассекла…
– Жывы?
– Ды жывы… Схавалі ад мяне… Ды я надта не ўмешваюся, толку ніякага. Співаецца народ…
– Так… – я ўспомніў учарашні начны інцыдэнт, сваё абяцанне самому сабе знайсці рабаўнікоў і цяпер млява падумаў пра тое, што нікога шукаць не буду: дарэмна ж, сапраўды. – Вас як зваць, а то й не пазнаёміліся як след…
– Пятровіч… Сцяпан… – Тумар прыўзняўся і працягнуў руку, я паспяшаўся зробіць тое ж. Яшчэ раз пераканаўся: шырокая рука міліцыянера моцная.
– Васіль… Проста Васіль, – адказаў я. – Раскажыце мне, Пятровіч, пакуль няма Сяргееўны, пра Ляўдок.
Прысеў за стол, пасунуў да сябе чыстыя аркушы паперы. Тумар пачкаў, пакуль я падрыхтуюся, і стаў расказваць, зрэдчас пасёрбваючы гарачую гарбату, нетаропка, каб я паспеў запісаць патрэбнае.
– Значыць, сёння там дваццаць тры жыхары. Чатырнаццаць хат. Некалі – ого! – вёска была знакамітая! Тут майстры-кушняры жылі… Ну, шкуры выраблялі: зайцоў, лісаў, ваўкоў, баброў. Але ж во за нейкіх дваццаць гадоў апошніх бы мятлой вымела… Старыя паўміралі, маладыя выехалі. То сваіх засталіся лічаныя сядзібы. Значыць, самы блізкі да лесу дом: Зміцер-вядзьмак і яго дачка… Жыла з ім…
– А жонка? Вы казалі, ён слабы зусім… Дык жа Насця не была ў такім сталым узросце. Позна нарадзілі дачку?
– Дык… казалі, Зміцер, пакуль ведзьмаком сапраўдным быў і лячыў гавяду, коней, людзей, не жаніўся, бо яму быццам нельга было. Так казалі. А ўзяў ён куды маладзейшую за сябе жанчыну, аднекуль прывёз. Яна хворая зусім была, ён яе лячыў, от яна яму і нарадзіла. Але ж доўга не пажыла: дачцэ, Насці значыць, дзесяць было, як памерла. Казалі… рознае казалі, але ўголас не асмельваліся, бо вядзьмак жа, хай сабе і нібыта на пенсіі. Дык вось, шапталіся, нібыта пабіў жонку Зміцер надта. А за што якое – не ведаю…
– Ого! – я здзівіўся з дасціпнасці Тумара. – Інфармацыя адкуль? Бы побач жылі…
– Ды распытаў трохі… Маці мая жывая, у памяці, хоць і не ўстае. Мы ў суседняй вёсцы жывём, аграгарадок цяпер. А вядзьмак жа заўсёды навідавоку… Так, значыць, суседка Зміцера – Сцёпчыха. Адзінока пражываючая, ёй каля васьмідзесяці. Дзеці раз’ехаліся, мужык памёр даўно. Усё жыццё ў калгасе, звычайная такая цётка… На яе агародзе знайшлі Насцю. Далей жыве адзінокая Марыля, такога ж узросту, як і Сцёпчыха, бадай. Манашкай мы яе клічам, яна пры царкве ўсё была, зараз слабая, далёка хадзіць не можа, ногі баляць. Замуж не выйшла, дзяцей не нарадзіла. Пенсія мізэрная ў яе была, з агарода адно і жыла. Ну, людзі нечым дапамагалі, бо раней жа і папоў не было нідзе, а яна хоць колькі малітваў ведала, кнігі ў яе гэтыя былі… То як паміраў хто – Марылю клікалі. Яна хоць нейкі парадак падтрымлівала, ноч усю малітвы ды яшчэ там якое трэба чытала над нябожчыкам. Цяпер гоніць самагонку, дачнікам. Але толькі сваім прадае, чужым ніяк. Добрая самагонка…
Ну і далей трохі па вуліцы – хата Калтуневічаў, пенсіянеры: ён, Уладзіслаў і яна, Сонька. Дзеці, двое сыноў, на сядзібе жывуць, свае сем’і. Уладзіслаў раней у міліцыі працаваў, пакуль не пакалечыўся п’яны на матацыкле, цяпер кульгае. А Сонька яго партыйнай была, дэпутаткай нават выбіралі. Язык падвешаны дай Бог, але і розум мае… на свой манер. Маё даведачнае бюро – усё пра ўсіх ведае, ранак пачынае з таго, што суседзяў аббяжыць, распытае-раскажа навіны… На другім краі, таксама пад лес, стаіць хата Міхася Падлужнага. Яму, здаецца, пяцьдзясят пяць ці болей трохі. Жыве бабылём. Колькі разоў прывозіў жанок сабе – не ўжываліся з ім, з’язджалі. То зараз на лета наймае з горада зазвычай дзвюх жанчын: у яго гаспадарка вялікая, трымае ці не два дзясяткі галоў гавяды. Хлявоў наставіў, суседні ўчастак яму сельсавет аддаў, плошчу пад пашу выдзелілі… Вось жа лёс які ў чалавека: і працавіты, не п’яніца, спакойны нібыта, а з жанчынамі ніяк, сям’і няма. Раней з сястрой жылі, тая замужам была, дзіця мела. Жылі разам, хата вялікая, яшчэ прыбудавалі трысцен. Нешта не склалася, кажуць, надта ж характарам няпросты Міхась. Ну, сястра з мужам і дзіцём з’ехала на сядзібу. А той застаўся. Упарты. Днюе і начуе на сваёй «ферме». Трактарок мае, бабулькам тут падможа, зноў жа – дачнікі і гной купяць, і па малако прыйдуць… Але нейкі няўдачлівы, ніяк яму не шчасціць: цяляты дохнуць, каровы на мастыт захворваюць ці яшчэ якая трасца, малако перастаюць даваць, ён тых прадае, купляе новых. Круціцца без продыху, а няма толку… Вось, усе свае.