Дзіўна, але мужчына спакойна павярнуўся і пакрочыў у напрамку свайго двара.
– Не гасцінны таварыш, – заўважыў я.
– Ды такі вось, – згадзіўся Тумар. – Пакурым?
– Пакурым…
Мы адышлі колькі крокаў – пад дуб. Апусціліся ля камля, я паўлёг, выцягнуўшы ногі. І нечакана адчуў усё хараство гэтага месца.
Хату Падлужнага закрывалі стажкі і невялікі, але густы зараснік маладых бярозак трохі далей. З трох іншых бакоў паляны шчыльна стаяў лес з густым падлескам. Тут было не проста зацішна – тут было надзіва спакойна, утульна. Нават неяк інтымна, далібог. У такім месцы добра сустракацца з жанчынай… А хата таго паэта, Дылько – вось жа, цераз дарогу, насупраць хаты Падлужнага амаль!
Тут, пад дубам, можа, занадта адкрыта, а калі падысці бліжэй да тых маладзенькіх бярозак, там нібыта і трава больш густая, зялёная… Я падхапіўся. Тумар здзіўлена глянуў на мяне.
– Пятровіч… Прызнайся, табе зараз пра жанчыну не падумалася?
Тумар хмыкнуў, прытаптаў недакурак абцасам.
– Некалі… у лес з жонкай хадзілі на сваю паляну. Было…
Белы поліэтыленавы пакет у бярэзніку я заўважыў адразу: ён ляжаў толькі ледзь прыкрыты леташняй лістотай. Я перавярнуў і патрос яго. Выпалі белыя жаночыя трусы, джынсы і майка. І мабільны тэлефон.
10
Самая істотная інфармацыя часам хаваецца ў адказах на самыя бяскрыўдныя, другасныя пытанні.
Алесь Федарук, мужчына з вялікай залысінай, акуратнай бародкай, невысокі, хударлявы, але з выразным «прафесарскім» пузам, апрануты ў шэрую кашулю з кароткімі рукавамі і выцвілыя блакітныя, але чыстыя джынсы, стаяў перад намі ў двары свайго дома крыху разгублены, хоць (я гатовы быў паспрачацца) ён рыхтаваўся да сустрэчы з намі, у любым выпадку – ведаў, што мы прыйдзем да яго. Ён быў інтэлігентам не ў першым пакаленні – такое не нажываецца за адно жыццё. Ва ўсёй яго паважлівай, але адначасова годнай паставе, у насцярожаным позірку разумных вачэй, у злёгку падціснутых, напружаных вуснах праяўлялася яго жаданне быць нам карысным, не пакрыўдзіць нас і адначасова – хутчэй застацца ў спакоі. Апошняе праяўлялася нават залішне: ён, пакуль мы прадстаўляліся, азірнуўся на вокны хаты, быццам прыслухоўваючыся да нечага.
– Алесь Тарасавіч, думаю, вы здагадваецеся… – пачаў я, калі гаспадар запрасіў нас прысесці тут жа, ля хаты, на лаўку.
– Канечне-канечне, – хутка адказаў Федарук, сам застаўся стаяць, ці то выяўляючы залішнюю павагу і гатоўнасць адказваць на ўсе пытанні, ці то дэманструючы сваю занятасць і тое, што яму бракуе часу, каб яшчэ траціць яго на нас.
– Вы ведалі Насцю Грыцук?
– Так-так. Адзіная… не старая тут жанчына, вялікая разумніца, спагадлівая.
– Якія ў вас былі адносіны?
– Ды… ніякіх. Проста сябравалі.
– Вы абменьваліся з ёй нумарамі мабільных тэлефонаў?
– Так… – з ледзь заўважным выдыхам прызнаўся Федарук.
– Тады, выбачайце, такое пытанне. Вось вы – выкладчык універсітэта, вучоны, гісторык. Насця Грыцук – звычайная вясковая маладзіца, санітарка ў бальніцы. На чым трымаўся ваш інтарэс адзін да аднаго? Згадзіцеся, сёння абмяняцца нумарамі мабільных тэлефонаў – гэта…
– Згодзен, тут ёсць нават нешта інтымнае, – падказаў мне, усміхнуўшыся, Федарук. – Мы быццам дазваляем чалавеку турбаваць нас у любы час.
– Дык што такога было між вамі? – настойваў я.
– Як вам патлумачыць? Ведаеце, малады чалавек…
– Я следчы пракуратуры.
– Перапрашаю. Дык вось, таварыш следчы пракуратуры, у людзей самых розных сацыяльных саслоўяў, матэрыяльнага становішча незалежна ад адукацыі, месца жыхарства, прафесійнага занятку могуць быць агульныя інтарэсы…
– Вось яны мяне і цікавяць.
– Любоў, – з нясмелай усмешкай прамовіў Федарук.
– І каго вы агулам любіце? – не схаваў я свайго здзіўлення.
– Ды ўсё! – развёў рукамі ўшыркі, быццам хацеў абхапіць паветра, Федарук, у вачах яго была ўжо не вінаватасць, а ўсведамленне старанна прыхаванай уласнай перавагі.
– Выбачайце, але мне б менш абстракцый, а больш канкрэтыкі, – нецярпліва заўважыў я.
– Канечне, канечне, выбачайце, – заспяшаўся Федарук, зіркнуў нам за спіны, на акно, замаўчаў, быццам прыслухаўся, і загаварыў, спяшаючыся: – Любоў да зямлі, да роднага, да свайго. А сваё ў нашым канкрэтным выпадку… Як вам прасцей патлумачыць? Мінулае – гэта таксама наша, у ім мы самі, нашы карані. Выбачайце, кажу такія банальныя рэчы. Дык вось, Насця ведала шмат таго, што страчана людзьмі яе пакалення, ды і майго.
– Што страчана? – пачаў я псіхаваць.
– Калі ласка, не крыўдуйце, гэта няпроста ўявіць чалавеку… далёкаму ад усяго гэтага. Дык вось. Узаемаадносіны людзей з прыродай, з навакольным асяроддзем зацвярджаюцца ў традыцыях, вераваннях, легендах, міфах, калі хочаце. У абрадах. Мы шмат страцілі канчаткова, галоўнае – страцілі сэнс, да нас дайшлі толькі формы, знешнія атрыбуты. Мне як гісторыку, этнографу, надзвычай цікава ўсё. І лічу не проста цікавым, але карысным, проста неабходным для нас усіх… А Насця ведала шмат, бо вельмі шмат ведае яе бацька. Ды ён не ахвочы быў да размоў, а Насця расказвала нам надзвычай многа істотнага, такога, што мы не ведалі раней, яно нідзе не зафіксавана. Гэта вельмі каштоўна для навукі, этнаграфіі, для народа, урэшце…