– У Марылі самагонка вельмі добрая, – не спыняў сваю тэму Тумар. – На травах, лёгкая, і паху пасля ніякага.
– Дзіўныя тут у вас парадкі, – без абвінавачвання заўважыў я – участковы ведае і, выходзіць, пакрывае самагонаварэнне.
– Нармальныя, – уздыхнуў Тумар. – Каб паўсюль так. Чалавечыя. Марылька травы ведае, настойвае. Гоніць нямнога, так, каб суседу было прадаць пры выпадку ці разлічыцца за якую паслугу. Спрадвеку так жылі… Во на сядзібе два кадры ёсць… Кожны трапляўся, штрафы неміласэрныя. А не кідаюць справу: прыбытковая!
– Гоняць?
– Адзін-то гоніць, бо сваяк на цукровым заводзе – галоўная сыравіна бясплатная. А другая прадае нейкую брыду, сын спірт пастаўляе. Да гэтай не падступіцца. Недзе ў вобласці плечы добрыя… Ну, во і Марыліна хата.
Мы прыпыніліся перад старэнькім невялічкім домам, які сваімі акенцамі амаль урос у зямлю. Колькі яму гадоў? Мабыць, як паставілі пасля вайны, так і не чапалі, хіба вось шыферам перакрылі дах. Нешаляваныя сцены, бярвёны шэрыя, у глыбокіх доўгіх трэшчынах. Агароджа спрахла, і яе прыбралі, засталіся толькі два, мабыць жа, дубовыя, тоўстыя і крываватыя слупы. Між імі ад вуліцы ў траве ўгадвалася вузенькая сцяжынка.
Дзверы ў сенцы расчыніліся перад намі. Худая, у чорным усім: доўгай спадніцы, кофце і хусцінцы, завязанай акуратным вузельчыкам пад бараду, – стаяла старая. У нейкі момант яна падалася бы намаляванай – настолькі лялечна акуратна ўсё на ёй ляжала, і сам тварык, дробны, з тонкай застылай усмешкай, і занадта спагадлівы позірк вачэй, і запалыя шчокі, і васковага колеру скура рабілі яе падобнай да лялькі. Але яшчэ два крокі насустрач – і я пабачыў жывы агеньчык у гэтых вачах, асаблівы, цёплы і трохі сумны, у якім было не тое што адчуванне перавагі над намі, нашым быццём, а веданне яго нязначнасці. «От, ходзіце, марнуецеся, перажываеце з-за пустога, спяшаецеся, маркоціцеся з-за нібыта няўдач, а ўсё ж – мітусня, супыніцеся…»
– Здароў была, цётка Марыля, – павітаўся Тумар.
– Добры дзень, – паспяўшаўся і я.
– І вам хай Бог дае добрага здароўечка і ладу, – адказала старая, і голас яе прагучаў нечакана чыста для мяне, без старэчай задыхі, звонка, бы дзяўчынка малая вітала нас.
– Ці можна хлеба пазычыць, цёць? – спытаўся Тумар. – Затрымаліся во, а спраў яшчэ многа…
– Хадзіце, хадзіце ў хату, – адступіла ў сенцы старая, запрашаючы.
Унутры хата падалася яшчэ меншай, чым звонку. Вялікая печ з паўгрубкай займала ці не траціну ўсёй прасторы, далей у куце быў драўляны ложак, засцелены пярэстай саматканай посцілкай. Ложку было ніяк не меней гадоў, чым яго гаспадыні: драўляныя спінкі патачыў шашаль, яны пацямнелі да чорнага. Далёкі ад нас кут нагадваў царкоўны амбон: невялікі круглы стол з дзвюма патрапанымі кнігамі, свечкамі ў падсвечніку, у шклянцы і на стале; над ім – сапраўдны іканастас, дзе свяцілася жоўтая іскрынка агеньчыку ў лампадцы. Амаль насупраць печы – стол з лавай ад сцяны і два зэдлікі, самаробныя, драўляныя.
Мы прыселі за стол, засцелены некалі жоўтай у чырвоныя і зялёныя кветкі цыратай, якая ў тым месцы, дзе, відавочна, ела старая, была выцерта да белага. Гаспадыня, нічога ў нас не пытаючыся, амаль бясшумна і хутка снавала туды-сюды. На стале з’явіліся хлеб, дзве талеркі з халадніком, цыбуля, дошчачка. Тумар дастаў і парэзаў ладнымі кавалкамі мяккае сала.
– Дай, цётачка, калі не грэх сёння, дык і для апетыту. Але сваёй, жоўценькай, – па-свойску папрасіў ён яшчэ, і старая адгукнулася хуткім:
– Не грэх, не грэх… Рабіць не грэх, есці не грэх…
– А ў чым грэх? – не стрымаўся я, спытаў, калі старая прынесла і паставіла на стол два шкалікі і бутэльку сапраўды жоўтай, але празрыстай самагонкі.
– Грэх зло рабіць. Ці сабе, ці людзям, – без павучання адказала яна.
– А што зло? – вырвалася ў мяне.
– Ці ў іншых адняць, ці сабе лішняга ўзяць, – зноў гэтак жа, не задумваючыся, патлумачыла цётка Марыля, быццам я пытаўся аб нечым надзвычай простым і зразумелым. – Ешце, я падбягу да Зміцера…
– Не ўстае? – пацікавіўся Тумар.
– Не ўжо, – з жалем на гэты раз уздыхнула старая. – Каб жа Бог прыбраў, не даў пакутаў…
Старая слізганула за дзверы.
Тумар узяў бутэльку, не пытаючыся, наліў па амаль поўным шкаліку.
– Неяк вы… бы ў роднай.
– Ды… – Тумар выпіў, занюхаў хлебам. – А хто ў іх ёсць, акрамя мяне? У Марылькі вось, у Сцёпчыхі? У Калтуневічаў? Дзеці і ўлада далёка… Служба сацыяльная? Тая не бароніць. А бараніць трэба. То з горада наляціць саранча, цягнуць усё металічнае, хоць алюміній, хоць чыгун. Ні патэльні, ні чыгунка не пакінуць на двары. Цыганы завітаюць – знойдуць і выцягнуць грошы хоць з трусоў на табе. Чужы нехта падазроны з’явіцца, мне адразу і тэлефануюць… Як яна вось кажа, я чужога не бяру і лішняга сабе не патрабую. Гоніць цётка самагон – хай гоніць, не на зло ж іншым. Не першы раз у яе хаце. Тры гады таму яе абразы былі сцягнулі. Бачыце, якія?