«Ох, Божэ-Божэ...» - уздыхнула старая і ад рэзкага, пякучага болю так і замерла, з адкрытым ротам, з нявыдыхнутым паветрам.
5
Упершыню ёй стала кепска з сэрцам у тое лета, калі два страшныя, жахлівыя няшчасці зваліліся на іхнюю радню адно за адным.
...Надвячоркам да яе забег Косцік, Янакаў сярэдні, паведаміў, што здаў экзамены без троек, нават чацвёрак усяго толькі тры, і што ён цвёрда рашыў паступаць на інжынера.
- Ах ты, мой саколік! - расчулілася яна. - Чакай-но, чакай...
Марыля пакорпалася ў куфры, але, не знайшоўшы там нічога, што магло б прыдацца хлопцу, дастала проста пяць рублёў і падала іх Косціку.
- На от хоць гэто. Купіш што ў краме.
- Ну што вы, бабуля... - засаромеўся той. - Нічога мне не трэба.
- Бяры, бяры, - настояла яна.
Чырванеючы да вушэй, хлопец з няёмкасцю ўзяў скамечаную паперку, выскачыў з хаты. На адыход толькі кінуў:
- З заўтрашняга дня ў мяне вольнага часу - процьма. Буду памагаць вам часцей, бабуля.
- Бяжы ўжэ, бяжы... - усміхнулася Марыля яму ўслед. - Памочнік ты мой дарагі.
І бы адчувала што: яшчэ і ў акно паглядзела, усцешана залюбавалася, як яе чубаты памочнік пабег на вуліцу.
А на досвітку яе разбудзіла Саня.
- Мамо, адчыніце! - і ледзь пераступіла парог, выдыхнула: - З Косцікам няшчасце... Парэзалі...
- Як - парэзалі?
- Янак толькі што прыбягаў да нас выклікаць «скорую», казаў, што нейкія чужыя п'яныя хлопцы прыблудзіліса ў школу на вечар і сталі хуліганіць, прыставаць да дзяўчат. Ну, Косцік і ўмяшаўса. Дак яны яго вызвалі на ганак і там... Нажамі...
- Нажамі?! - жахнулася яна. - І моцно?
- Моцно... Павезлі ў больніцу без памяці.
- Ах, Божэ ж ты мой Божэ!.. А што ж гэто такое? - замітусілася яна па хаце, не ведаючы, куды кінуцца, што рабіць. Нарэшце запыталася: - А Янак дзе, дома?
- Паехаў у больніцу. І Віктар з ім.
- То хадзем да Зосі.
Зося сядзела на ложку як скамянелая, безуважная да таго, што ёй гаварылі, толькі зрэдку паварочвала галаву да акна, калі з вуліцы чулася гамана.
Янак з Віктарам вярнуліся пасля абеду. І ўжо толькі глянуўшы на іх твары, можна было нічога не пытацца. Зося павалілася на ложак, забілася галавою аб сцяну, загаласіла нема і страшна.
Косціка хавалі праз дзень.
Двое сутак Марыля была там, у Янака. Старалася хоць чым памагчы, хоць крыху суцешыць нявестку з сынам.
- Ну што ўжэ гэтак зводзіць сябе? Што цяпер зробіш? Яму ўжэ нічым не паможэш, а вам шчэ трэба жыць да жыць. Думайце і пра сябе... - усё паўтарала яна то аднаму, то другому, а ў самой душа ажно разрывалася ад страшнай, непапраўнай бяды.
Не спаўшы дзве ночы, наплакаўшыся і наперажываўшыся, Марыля яшчэ ў хаце адчула слабасць, а калі на могілках сталі развітвацца з Косцікам апошні раз, усё закалыхалася, паплыло перад вачыма - і людзі, і труна, не стала чуваць ні плачу, ні галасоў...
Ачнулася ўжо на лаўцы, ля плота. Саня з Віктарам і некалькі жанок стаялі побач.
- Ну, дзякаваць Богу, здаецца, адышла...
Фельчарка, якую пазваў Віктар, сказала, што трэба паляжаць, папіць лякарства. Сэрца вельмі слабое.
Не ведала Марыля, што самае цяжкае выпрабаванне яе чакае наперадзе.
...У ясны вераснёўскі дзень, калі яна з Саняю капала на полі бульбу, нечакана прыехаў на матацыкле Віктар. Не глушачы матора, ён нязграбна, бы п'яны, злез з сядла і паволі падышоў да іх. Твар белы-белы, губы трасуцца - і слова сказаць не можа.
- З-збірайцеся... п-паедзем... - выціснуў нарэшце як не сваім голасам.
Абамлелыя, яны абедзве са страхам глядзелі на Віктара, баючыся што-небудзь пытацца.
Памаўчаўшы хвіліну, той здушана сказаў:
- Няма Сашкі... Зарэзала цягніком...
- Ох, Бо-ожачко! Ох, людачкі! - Успляснула рукамі Саня і асела на зямлю, роспачна загаласіла: - А што ж гэто зрабіласа? Колькі ўжэ нам гэтаго гора? Што за праклён такі на нашу радню?..
Твар Віктара болесна перасмыкнуўся:
- Збірайцеся. Трэба ехаць...
У той жа вечар яны селі на аўтобус, які ішоў да Пінска.
Паехалі ўсе трое - Саня, Віктар і яна, Марыля. Дома застаўся адзін Кандрат.
«Што цяпер будзе? - горка думала яна, калываючыся на скрыпучым, мулкім сядзенні. - Казала ж ім, папярэджвала: не ганіцеса за багаццем. Не паслухалі, зрабілі па-свойму...»
І ёй прыгадаўся гэткі ж сонечны вераснёўскі дзень мінулай восені.
6
У хаце, на двары - поўна гасцей і проста цікаўных, якія прыйшлі паглядзець на маладых, на вяселле.