Памаўчаўшы і не ведаючы як, з якога боку падступіцца да гэтай бяды, Марыля ціха паўтарыла:
- Нельга так, галубка мая, нельга... Я знаю, трудно табе, кепско. Але ж не ты першая, не ты апошняя. Трэба неяк і табе цярпець. Трэба було думаць раней. Тады, як я табе казала. А раз рашыла, пайшла - не смяшы цяпер людзей. Трэба жыць. Іншыя унь з п'яніцамі, з няўдаліцамі жывуць, а твой, сама кажаш, гаспадарлівы, руплівы. Навошто Бога гнявіць? Думаеш, усе, што жывуць, сваіх мужыкоў любяць? Проста прывыкаюць адно да аднаго. І ты пачакай, прывыкнеш. Прывыкнеш, прывыкнеш, - махнула яна рукой на Валіну нязгоду. - А паявіцца, унь, дзіцятко, дак і зусім памірыць яно вас. От пабачыш.
І перавяла на другое, спыталася:
- Ты калі збіраешса раскідацца?
- Недзе к восені... - паружавела і крыху весялей усміхнулася Валя.
- Хлопчык будзе, - кіўнуўшы на яе жывот, сказала, як даўно вядомае, Марыля.
- Чаму вы так думаеце?
- Я не думаю. Па табе бачу.
Яны пасядзелі яшчэ трохі, пагаманілі. Калі Валя адыходзіла, шчыра, з пачуццём сказала:
- Дзякуй вам, бабуля. Пагаварыла з вамі - на душы лягчэй стала.
- А ты бо не бяры лішняго да галавы.
Валя, здаецца, паслухалася яе. Прыязджалі апошні раз, то і яна была спакайнейшая, і Саша прыкметна павесялеў.
Калі ж нарадзілася малое - хлопчык, - здавалася, што ўсё цяпер пойдзе інакш, добра. Марыля з Саняю з'ездзіла да Валі ў адведкі і ўсцешана парадавалася, бачачы, як Саша, радасны, узрушаны, то завіхаўся ля іх, каля стала, то, заклапочаны, кідаўся да калыскі, ледзь толькі азываўся малы, пачынаў калыхаць, няўмела, пацешна выводзячы пры гэтым сваім сіпаватым баском: «а-а-а... а-а-а...»
- Ціха ты, дзіця разбудзіш. Ідзі да стала, - казала Валя строга, але ў гэтай напускной строгасці выразна адчуваліся прыхаваная жаночая гордасць, пэўная пяшчота.
«Можэ, яно і наладзіцца. Дай жэ Бог, коб було так», - думала яна тады, вяртаючыся дадому. Упершыню ёй паверылася, што цяпер так яно можа і быць. І хто мог ведаць, хто мог падумаць, што ўсяго праз тыдзень здарыцца такое няшчасце...
8
Марыля азірнулася. Саня, апусціўшы галаву, плакала. Віктар сядзеў нерухома, невідушчымі вачыма глядзеў некуды ўдалечыню.
«От горэ дак горэ... І нічым не суцешыш, нічым не паможэш. Што нарабіласа!..» - ціха, роспачна ківала яна галавою, і адно чаго хацелася ёй цяпер, каб гэты скрыпучы, марудлівы аўтобус бег крыху шпарчэй, каб хутчэй канчалася гэта пакутлівая, невыносная дарога.
У Пінкавічы яны дабраліся цёмначы.
Валін дом яшчэ здалёк свяціўся ўсімі вокнамі. Толькі сёння гэтае святло не радавала, не ўсцешвала, а наадварот, яшчэ больш падкрэслівала трагічнасць таго, што здарылася.
Ля ганка яны спыніліся, нібы баючыся, нібы не маючы сіл пераступіць апошнюю, страшную мяжу...
Першы ўзяўся за клямку Віктар.
Згледзеўшы іх у парозе, свацця з плачам кінулася да Сані, і яны абедзве загаласілі - горасна, няўцешна. За імі зашморгалі, захлюпалі насамі і ўсе, хто быў у хаце.
Труна стаяла ў другім, большым пакоі. Сашу цяжка было пазнаць. Галава забінтавана, твар белы-белы, толькі злева на лбе цямнеў сіняк.
Марыля хацела падысці бліжэй, але адчула, што сэрца пачынае як бы правальвацца, стала не хапаць паветра, калі б не села - добра, што побач стаяла табурэтка, - напэўна, зноў бы самлела, як тады, на Косцікавым пахаванні. Аддыхаўшыся, папрасіла вады.
Ля труны заходзілася ад плачу Саня:
- Сашачко ты наш залаценькі! Што ж ты нарабіў?! Хто цябе, хто згубіў такого маладзенького? А чаму ж ты не ўстанеш і не скажэш мне хоць слоўцо? Ты ж заўсёды так радаваўса, не ведаў, куды пасадзіць, чым частаваць сваіх гасцей. А цяпер ляжыш і не азываешса. А каго ж я цяпер у госці чакаць буду? З каторого боку выглядаць? Ох, няма, няма больш нашаго гаспадарыка...
Змаўкала Саня, пачынала галасіць свацця. Яна не крычала, амаль не плакала, адно толькі ціха, цяжка, як бы не могучы здыхацца, казала:
- Сыно-о-к мой! Сыно-о-чак... А з кім жа я цяпер буду гуркі прадаваць? З кім жа я паеду на машыне ў аўторак? Мы ж ужо дамовіліся і ўсё падрыхтавалі. Устань жа, сынок мой. Уста-а-нь...
Казала не то з жальбою, не то з нейкім дакорам, ад якога рабілася вусцішна. Глытаючы слёзы, Марыля адчувала, як душна, як млосна ёй робіцца ў хаце.
Падышоў і сеў побач сват. Сеў згорблена, цяжка.
- От як яно, свашко, бувае... - усхліпнуў ён здушана і, дастаўшы насоўку, выцер шчокі, выпрастаўся, сказаў жорстка, пагражальна: - Толькі хай не думаюць, што я гэто так пакіну. Трэба будзе - тысячу, дзесяць тысяч пакладу, а таго, хто загубіў майго сынка, знайду. На тым свеце знайду!