Марыля прымасцілася на крэсле, паглядзела на малое, якое неспакойна ўздрыгвала ў сне, з жальбою, са шкадаваннем:
- От што нарабіласа, га?
- Што нарабілася... - нейкім абыякавым, нібы не сваім голасам сказала Валя. - Што хацелі, тое і нарабілася...
- Хто ж гэтаго, Валечко, мог хацець? Хай Бог крые, што ты кажэш?
- А я з самага пачатку ведала, што кончыцца ўсё кепска. Знала! Толькі не думала, што так хутка... А ўчора, калі Сашка пасварыўся з бацькам і, ляснуўшы дзвярыма, паехаў на базар, цэлы дзень не пакідала трывога. І вось вечарам...
Заварушыўся ў калясцы малы, і Валя падышла да яго, калыхнула колькі разоў. Той зноў заціх.
Марыля асцярожна пацікавілася:
- Дак а чаго яны пасварыліся?
- Чаго? - як бы нават здзівілася з такого пытання Валя. - Вы думаеце, калі свёкар добры, разгаворлівы з вамі, то ён і са ўсімі такі? Ого! Пачулі б вы, як ён размаўляе са сваімі сынамі, з жонкаю. Толькі каманды, загады, і хай толькі хто не паслухае, запярэчыць... Так і з Сашам. Я ўгаворвала яго, каб ён кінуў гэтыя цяпліцы, не швэндаў дзень пры дні па базарах, а знайшоў работу, працаваў як чалавек, не саромеўся сам і не сарамаціў мяне. Ён усё адмахваўся. Праўда, аднойчы сказаў, што кіне свой гандаль, як толькі купім машыну. А калі нарадзіўся Паўлік, стаў задумвацца, і я бачыла, што кожны раз ён усё з большай неахвотай выбіраўся на гэты свой базар. А ўчора нарэшце адважыўся і сказаў бацьку, што не паедзе прадаваць агуркі. Ну той адразу і ўзвіўся. Лёгкага жыцця, кажа, захацелася? Хочаш, каб я на цябе спіну гнуў, а ты са сваёй вучонай жонкай толькі гулі спраўляў ды кніжкі пачытваў? Не выйдзе! І пайшоў, і пайшоў. Ты, кажа, ведаеш, у якую капейку абышліся мне твае харомы і ўсё, што ты зараз маеш? Дык от, ты спачатку сплаці мне свой доўг, а тады ўжо і думай. А не хочаш - дык выбірайся к чортавай матары на вуліцу! Як сказаў ён пра вуліцу, Саша ажно пабялеў. «Ладна, - выціснуў ён праз сілу. - Аддам я ваш доўг. Аддам...» Ляснуў дзвярыма і паехаў...
- Ох, Божэ-Божэ... - Марыля ўздыхнула.
Тое, што яна пачула ад Валі, яшчэ больш прыбавіла непрыязі да свата, якога яна і раней недалюблівала. Гэта Саня з Віктарам, як ім усё адно вочы засляпіла, гатовы былі маліцца на яго, усё паддобрываліся ды падлашчваліся. Ёй жа, калі чула, як сват пачынаў хваліцца, колькі ён утаргаваў сёлета, што ён збіраецца рабіць, каб утаргаваць яшчэ больш, ёй было не па сабе. Няўжо чалавеку няма іншага клопату, апрача гэтага бясконцага гандлю? І са страхам думала: не, гэтая пагоня за багаццем, гэтая ненатольная прага да грошай не скончыцца дабром. Рана ці позна нешта павінна здарыцца. От і здарылася... Шкада толькі Сашу. Ды і Валю таксама. Упяклі бедную дзеўку, яшчэ, можна сказаць, і свету не бачыла, а ўжо - удава...
Заплакаў малы. Марыля зрабіла Валі знак рукою - сядзі, узяла малога на рукі сама.
- А-а, ты ўжэ мокранькі? Ну, ну, не бушуй... Зараз, мой саколік, зараз...
Малога перапавілі ў сухое, але ён усё адно кволіўся, капрызіў, не хацеў спакойна ляжаць.
- Есці хоча, - сказала Валя. - Ён жа з самага ранку амаль нічога ў рот не браў. У грудзях ні кроплі няма.
- Падагрэй тады малака. Ды разбаў крыху салодкай вадою.
Марыля ўзяла бутэлечку з пітвом і, ласкава прыгаворваючы, паспрабавала даць соску. Малы адварочваў галоўку, сашчапіўшы губкі.
- Пі, мой саколік, пі. Смачно. Вазьмі хоць паспрабуй...
За нейкім разам малы лізнуў язычком кроплю, потым яшчэ раз і, рассмакаваўшы, узяў нарэшце соску ў роцік.
- Даўно б так, дуранько малы... - усцешана глядзела Марыля на малога, які прыпаў да бутэлечкі з малаком і толькі пакрэктваў.
Калі Паўлік заснуў, вярнуліся да невясёлага.
- Пайду я, мусіць, Валько, туды...
Валя ўсё гэтак жа нерухома сядзела на ложку.
- Табе мо прыслаць каго?
- Прышліце, - з кволасцю адказала яна.
І Марыля пайшла. Яна выседзела яшчэ цалюткую ноч. Назаўтра правяла Сашу да самых могілак, а ўжо сесці за стол не змагла - балела сэрца. Аўтобусам, мабыць, і не даехала б дадому. Добра, што аказалася спадарожная машына.
А з дому, уначы, Марылю забрала «хуткая дапамога».
9
Адпусцілі з бальніцы толькі праз два тыдні. Дома ўжо і бульбу пакапалі, і атаву скасілі.
Выпісваючы яе, доктар строга наказваў:
- Глядзіце ж, каб рабілі ўсё, як я казаў. Пасля такога прыступу - трэба берагчыся. Інакш можа быць вельмі кепска.
Яно, канешне, так. Не шкодзіла б паберагчыся. Ды як было ёй сядзець склаўшы рукі, бы пані якой, калі і ў сваёй хаце гэтулькі клопату, і Сані трэба памагчы, бо яны ж абое, як пойдуць з раніцы на сваю работу, вяртаюцца ўжо цёмначы. А тут і пра Валю душа балела: як яна там адна? З малым дзіцем? На ўсю гаспадарку? Таму, калі Саня сказала неяк, што трэба было б з'ездзіць на які тыдзень у Пінкавічы, яна ахвотна згадзілася.