- От як! - нервова паўтарыў Віктар. - Значыць, ты ўжэ за нас і рашыла?
- Не пагаварыла ні з кім, не параіласа... Як жэ так? - глядзела Саня на дачку.
- Параілася ўжо адзін раз. Паслухалася. Хопіць!
Марыля чакала, што пры гэтых словах Віктар узарвецца, накрычыць, як бывала не раз, на дачку, як яна можа так размаўляць з бацькамі, але той адно толькі жалліва, бездапаможна зірнуў на Саню, на яе, Марылю, і вяла сказаў:
- Рабі як хочэш... А Паўліка, каб ты і хацела, не аддалі б.
«Не аддалі б, не аддалі б... - думала Марыля пазней, гушкаючы на руках малога, які круціўся, выгінаўся, ірваў рукі. - Канечне, калі толькі прыйсці ды пазабаўляцца, як з цацкаю якою, то можна і не аддаваць. А коб хоць дзень пакруціліса каля яго, то не бойса, хутко ахвота прапала б. Чужымі рукамі яно заўсёды лацвей жар заграбаць. Хіба ж у мае гады, ды пры такім здароўі лёгка і малога глядзець, і гаспадарку ўпраўляць? А яны, бач, як павярнулі: коб і хацела, то не аддамо... Ну дак і сядзіце з ім, даглядайце самі!»
Але злосць хутка прайшла, і Марыля спакойна разважыла:
«Нікуды я, канечне, не пайду. Яны ж работу не кінуць, не будуць сядзець дома... Дай Валю шкада. Дзяўчына, можно сказаць, і не жыла яшчэ, нічого не бачыла. Добрэ, што знайшоўса от чалавек. А з Паўлікам як-небудзь зіму перакідаемса. К лету падрасце - лягчэй будзе».
Не лягчэй, а цяжэй станавілася Марылі з праўнукам. Раней хоць можна было пасадзіць у каляску, прыдумаць нейкую забаўку і нешта зрабіць у хаце. Цяпер жа, калі Паўлік падняўся на ногі, з яго нельга было спускаць вока і на хвіліну, бо ледзь адвінешся куды - ужо бяда, ужо некуды залез, нарабіў шкоды. І што гэта за дзіця? Траіх сваіх выгадавала, але і блізка не мела таго клопату, які даваў ёй адзін Паўлік.
Марыля разумела: так яна доўга не вытрывае. Рана ці позна гэта дабром не кончыцца. Але пра кепскае не хацелася думаць. Не верылася, што яна такая слабая, хворая...
З гэтай жа вясны сілы не стала зусім. Неяк узялася Марыля высыпаць загон, што ўскапаў Віктар пад вокнамі для памідораў. І загону таго як ступіць, і зямля ўжо была сухая, лёгкая, а зрабіць так нічога і не зрабіла. Толькі нагнецца - цямнее ўваччу, жалязняк робіцца як пудовы і ногі падгінаюцца, не трымаюць, хоць плач.
Самае горкае, самае балючае было нават не тое, што не магла нічога зрабіць, а тое, што нехта мог падумаць, нібы яна не хоча гэтага рабіць. Больш за ўсё на свеце яна баялася, каб хто не папракнуў яе кавалкам хлеба...
Марыля тады нічога не сказала ні Сані, ні Віктару. Працягвала паціху кешкацца ў хаце, ля хаты.
І вось дажылася...
11
Было, мусіць, далёка за поўнач. Густая цемрадзь і цішыня стаялі за акном. Ні голасу, ні гуку, як бы вымерла ўсё навокал. Толькі зрэдку, усё гэтак жа адзінока-самотна і неяк трывожна шапацела пад сцяною таполя, і ад гэтага прыглушанага, як бы незямнога шапацення яшчэ больш сцішана рабілася на душы.
«Не, трэба-такі ўстаць, каўтнуць вады, а то ў роце аж горка...»
Марыля паціху апусціла ногі і асцярожна, стараючыся не рабіць рэзкіх рухаў, падалася ў куток, дзе заўсёды стаяла вядро з вадою. Рука ў цемры намацала пустую лаўку.
«А дзе ж гэто вядро?» - здзівілася яна, але ўспомніла, што гэта ж яна ў сваёй хаце, у якой даўно не жыве, і, канечне, ніякай вады тут не можа быць.
«Ах, ліхо на яго! - з прыкрасцю падумала яна і зняможана апусцілася на лаўку. - Што ж гэто рабіць? Як цісне, як цісне... Аж дух забівае. Млосно, бы ў печы якой... Гэтак, чаго добраго, і да раніцы не датрываеш...»
Расшпільваючы кофту, рука яе дакранулася да нечага цвёрдага, што ляжала ў кішэні. Марыля ўзрадавалася, калі ў пальцах аказалася пляшачка, якую паклала яшчэ з раніцы. То было яе лякарства. Звычайна яна налівала яго кропель з дваццаць у стограмоўку, разбаўляла вадой і піла. Як жа цяпер? Узяць хіба без вады?
Непаслухмянымі пальцамі Марыля адкаркавала пляшачку, глынула крыху пякучай вадкасці. Язык імгненна сцягнула, і ад гэтага ў роце стала яшчэ больш суха і непрыемна.
Заплюшчыўшы вочы, сядзела і слухала, як пякучае пітво разыходзіцца паволі ў грудзях, суцішвае боль.
Калі сунулася назад, да ложка, згледзела, што насупраць, праз двор, зырка свеціцца акно ў Янакавай хаце. Устрывожана прыстояла паглядзець, што там такое: ці не бойка зноў? Не, дзякаваць Богу, здаецца, усё ціха. Прамільгнула толькі патлатая галава Мішы, Янакавага малодшага, і святло тут жа пагасла. Уставаў, мусіць, піць ваду. Перасмяглі недзе вантробы, як і ў яе, толькі прычына іншая.
«Ох, горэ-горэ...»
Накрыўшыся кажухом, яна сцішылася. У вачах усё яшчэ стаяў квадрат святла, і на ім, як на экране, зноў ажыло, замільгала пражытае і перажытае...