Быў самы пачатак восені. Помніцца, як і цяпер, стаялі пагодлівыя, сонечныя дні. У калгасе жніво скончылася, іншай работы пакуль не было, і старшыня дазволіў калгаснікам заняцца кожнаму сваім клопатам.
У адзін з тых дзён, калі яны з Кандратам капалі бульбу на Далёкім шнуры, на поле прыбегла задыханая Саня, тады яшчэ зусім дзяўчо, школьніца, і здалёк радасна, нецярпліва паведаміла:
- Янак прыехаў!
Ад нечаканай навіны ў Марылі і капачка выпала з рук. Янак! Сынок!.. Нарэшце-такі. Тры гады яна не бачыла свайго большанькага, які служыў недзе на Далёкай Поўначы. Цэлыя тры гады... Ні разу нават у водпуск не прыехаў. Аднойчы, праўда, напісаў быў: на травень прыеду. Яна ледзь дачакалася таго свята, вочы прагледзела за два дні. Выходзіла на гасцінец то сама, то Кандрата пасылала. А сын не ехаў. Праз тыдзень прыйшло пісьмо: Янак у нечым праштрафіўся і водпуск скасавалі. Пацягнуліся марудныя, бясконцыя дні чакання, у якім была і шчымлівая радасць, і затоеная трывога: у вёсцы хадзілі ўпартыя чуткі пра вайну, якая нібыта вось-вось можа пачацца зноў, нехта з мужчын нават сказаў, што па гэтай прычыне не будуць пакуль пускаць з арміі.
І вось Янак дома!
Пакінуўшы ўсё на Кандрата («Калі не знойдзеш падводы - накрыеш бульбу бадыллем»), Марыля разам з Саняй подбежкам падаліся дахаты.
Янак з нейкім незнаёмым хлопцам сядзеў за сталом, перад імі стаяла пачатая пляшка крамнай гарэлкі, кансервы. Было накурана.
Убачыўшы маці, Янак падняўся, абцягнуў гімнасцёрку, з усмешкай пайшоў насустрач.
- Здравствуйте, мама!
- Здрастуй, сынок... - памкнулася было яна абняць сына, але, зірнуўшы на свае рукі, збянтэжылася. - Выбачай, не паспела памыць. З поля...
Янак абняў яе, і калі пацалаваў у вусны, Марыля не стрымала шчаслівых слёз.
- Ну вот, - азваўся хлопец за сталом. - Сын приехал домой, а вы плакать.
- Ды хіба ж я плачу? - выціраючы слёзы ражком хусткі, спрабавала ўсміхнуцца яна. - Дай Бог кожнаму так плакаць.
- Это мой армейский друг, - падвёў яе да незнаёмага хлопца Янак. - Родных у него никого нет, ехать некуда, вот я и уговорил его податься в наши места.
Толькі цяпер Марыля як след разгледзела госця. Гэта быў чарнявы, усмешлівы хлопец, толькі крыху драбнейшы і жвавейшы за сына.
- Николай Рубашкин, - назваў сябе хлопец і нечакана гучна засмяяўся. - Хотя какой я Рубашкин? Скорее - Гимнастеркин.
- Ничего, ничего, Николай, - ляпнуў яго па плячы Янак. - Все устроится. Вот определишься на работу - невесту тебе найдем. Правда, мама?
- Чаму ж не? Дзевак у нас много, - адказала яна і толькі цяпер схамянулася. - Сядзіце за пустым сталом... Саня, хуценько бяжы ў сцёпку, вазьмі сала, гуркоў, капусты. А я згатую яечню.
Сядзелі за сталом, гаманілі. Яна ўсё глядзела, расчуленая, на Янака, глядзела і як бы не пазнавала ў гэтым шыракаплечым, дужым мужчыне таго хлапчука, свайго сына, якога тры гады назад праводзіла гасцінцам за вёску. Тады за фурманкаю ішоў худзенькі (ведама, што за харчоўка была ў тыя галодныя, пасляваенныя гады), пакорна-ціхі падлетак, які ўпершыню адрываўся ад роднага дому, ехаў немаведама куды, не знаў, што чакае яго наперадзе, і ад гэтага на твары, у ягоных вачах адбівалася і журба, і разгубленасць, і прыкметная ўзрушанасць. Ля крыжа - далей пачынаўся лес - яны развіталіся. Янак сарамліва ткнуўся губамі ёй у шчаку і пайшоў за фурманкай. У картовым пінжачку, з-пад якога тырчэлі лапаткі, амаль па локці высоўваліся рукі, ён здаўся ёй зусім яшчэ дзіцём, і вострая жаласць сціснула сэрца... Як жа змяніўся за гэты час яе сын - узмужнеў, паправіўся, падрос.
Але чым больш яна ўглядалася, тым усё выразней адчувала, як да яе расчуленасці і радасці прымешваецца нешта прыкрае, трывожнае. Марылю вельмі ўразіла тое, што Янак піў, амаль не закусваючы, а гаварыў шмат. Хваліўся службаю, сваімі заробкамі і ўсё звяртаўся да таварыша: «А помнишь, Николай...»
- Дак што ж гэто ў вас за служба такая була? - не сцярпеў Кандрат, якому пахвальба гэтая таксама прыйшлася не даспадобы.
- Хар-рошая служба, пап-паша... - ікнуўшы, азваўся Янакаў напарнік. - Такой службы больше ни у кого не будет.
Вечарам Саня падахвоцілася павесці гасцей у клуб, на танцы. Марыля спрабавала ўгаварыць:
- Чаго туды поначы ісці? Нікуды яны ад вас, гэтыя танцы, не дзенуцца. Натанцуецеса яшчэ. А сёння ляжце адпачніце. З дарогі ж стаміліса, пэўно.
Янак перадражніў яе:
- «Поначы», «пэўно»... Вот деревня! Нет на вас нашего капитана. «Возьми мокр-рую тр-рапку и удар-р мне па бр-руху...»
І ён хацеў, мусіць, пры гэтым перадражніць таго свайго капітана, але, махнуўшы рукою, зачапіў лямпу, што вісела на бэльцы. Шкло выскачыла, рассыпалася на дробныя асколкі.